(HBDT) – Khảng 2/1945, zưởi xư̭ chí da̭w tlư̭c tiếp kuố Xứ wí Băc ki̒, Ban kản xư̭ Dáng tính kwiết di̭nh tha̒nh lâ̭p Khu kăn kử kách ma̭ng Tu Lỉ – Hiê̒n Lương. Ni la̒ môô̭ch tloong 4 khu kăn kử kách ma̭ng kuố tính nă̒m tloong chiển khu Hwa̒ - Ninh – Thanh (Chiển khu Kwang Chung) tloong thơ̒i ki̒ tiê̒n khới ngiḙ̂ khảng 8/1945
Ta̭i khu kăn kử ni̒ da̒ tố chức lớp hwẩn liḙ̂n kwân xư̭ khởm nhất tloong to̒n tính. Bớ ni, foong tla̒w kách ma̭ng nhanh choỏng lan rôô̭ng tha kác khu vư̭c deenh kweenh. Kỏ xư̭ zúp dơ̭, baw bo̭c kuố nhân zân tloong vu̒ng, lư̭c lươ̭ng kách ma̭ng ta̭i Khu kăn kử kách ma̭ng Tu Lỉ – Hiê̒n Lương ngă̒i môô̭ch lởn meḙnh, kóp fâ̒n kwan tloo̭ng baw thẳng lơ̭i kuố kuô̭c khới ngiḙ̂ za̒nh chỉnh kwiê̒n khảng 8/1945 ta̭i châw li̭, chơ̭ Bơ̒, xuổi Rút, fổ Vảng kuố tính va̒ kuố wiḙ̂n Môch Châw (Xơn La). Năm 1946 lư̭c lươ̭ng Khu kăn kử kách ma̭ng Tu Lỉ – Hiê̒n Lương da̒ fổi hơ̭p ku̒ng kác lư̭c lươ̭ng kách ma̭ng khác kuố tính tiêw ziḙ̂t go̭n Dáng Da̭i Viḙ̂t Zwi Zân dêểnh chiểm Mươ̒ng Ziê̒m lad da̭i bán zwanh, âm mưw lâ̭t dố chỉnh kwiê̒n tính. Năm 1996, khu kăn kử ản xếp ha̭ng zi tích li̭ch xứ kách ma̭ng kấp kuốc za. Ta̭i xỏm Ma̭, xa̭ Tu Lỉ va̒ xỏm Rô̒ng xa̭ Hiê̒n Lương da̒ xâi zư̭ng nha̒ biê lưw niḙ̂m Khu zi tích li̭ch xứ kách ma̭ng Tu Lỉ – Hiê̒n Lương , tlớ theenhf diếm zaw zṷc chiê̒n thôổng kách ma̭ng cho thể hḙ̂ tlé.
Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng xỏm Kẻ, xa̭ Hiê̒n Lương (Da̒ Bắc) thu hút kheéch zu li̭ch thi̒m hiếw, khảm fả bán xắc văn hwả zân tô̭c, ta̭w thu nhâ̭p kinh tể.
Tlớ la̭i Hiê̒n Lương paw ngă̒i thu khảng 8, vu̒ng dất chiển khu hơ ka̭ ni̒ dang tloong kôông kuô̭c xâi zư̭ng nôông thôn mởi (NTM). La̒ xa̭ vu̒ng hô̒, tôống ziḙ̂n tích tư̭ nhiên tlêênh 4.000 ha, dất xán xwất nôông ngiḙ̂p thi̒ ít, chú iểw la̒ dất lâm ngiḙ̂p. Kấp wí, chỉnh kwiê̒n xa̭ da̒ tâ̭p chung lảnh da̭w, chí da̭w nhân zân khai thác, tâ̭n zṷgn chiḙ̂t dế ziḙ̂n tích dất nôông ngiḙ̂p dớ xán xwất. Dêểnh ka̭ ni̒ ba̒ kon da̒ kẩl xoong lo̭ he̒ thu ziḙ̂n tích 11,5 ha, muôl tlôông 140 khâ̭w, 45 ha khảnh, 20 ha doong khiê̒ng... dang tiển ha̒nh la̒ kó, chăm xóc. Chăn ruôi za xúc, za kâ̒m ản chủ tloo̭ng fát chiến, tôống da̒n tlu 220 kon, bo̒ 316 kon, dê 635 kon, za kâ̒m tlêênh 16.000 kon.
Khai thác lơ̭i thể vu̒ng hô̒, ba̒ kon dâ̒w tư vớ rôô̭ng ziḙ̂n tích ruôi kác lo̭i kả dă̭c xán zoong la̭i hiḙ̂w kwá kinh tể kaw. Tôống ziḙ̂n tích ruôi, tlôô̒ng thwí xán to̒n xa̭ kỏ 12,1 ha, tloong rỉ aw ruôi 4 ha, ziḙ̂n tích lôô̒ng ruôi kả 8,1 ha kỏ tôống xổ 389 lôô̒ng ruôi kả. 254 lôô̒ng zo kác hô̭, kác tố chức tư̭ dâ̒w tư, , 135 lôô̒ng ản hổ chơ̭ thew Kwiết di̭nh xổ 10 kuố UBND tính. Xán lươ̭ng khai thác bớ dâ̒w năm dêểnh năi da̭t tlêênh 30 tẩn, xwất baảnh kả lôô̒ng tlêênh 6,8 tẩn. Lơ̭i thể vu̒ng hô̒ kánh kwan thôốch, thwâ̭n lơ̭i dớ fát chiến zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng. Ản xư̭ hổ chơ̭ kuố Kwi̭ Australia vi̒ Nhân zân châw Ả va̒ Thải Bi̒nh Zương (AFAP) Viḙ̂t Nam wê̒l kinh fỉ dâ̒w tư xâi zư̭ng, kái ta̭w nha̒ lưw chủ, muô khảwm vâ̭t zṷng nhơ chăn ga, gổi dḙ̂m..., tâ̭p hwẩn kiển thức, ki̭ năng la̒ zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng, mô̭ch xổ hô̭ zân xỏm Kẻ da̒ tham za la̒ zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng. Ni la̒ môô̭ch ngê̒ mởi cho thẩi hiḙ̂w kwá tích kư̭c.
Fát chiến KT-XH ku̒ng xâi zư̭ng NTM, nơng kaw dơ̒i khôổng văn hwả, vâ̭t chất, tinh thâ̒n kuố nhân zân, xác di̭nh lơ̭i thể diḙ̂ fương xa̭ da̒ kwi hwă̭ch vu̒ng xán xwất nôông, lâm, thwí xán, fát chiến zi̭ch vṷ. Dêểnh năi xa̭ da̒ da̭t 14/19 tiêw chỉ xa̭ NTM, tloong năm năi fẩn dẩw da̭t thêm môô̭ch tiêw chỉ. Kác kôông chi̒nh zaw thôông nôông thôn, xân vâ̭n dôô̭ng, ba̭i gom rác thái... tiếp tṷc ản xâi zư̭ng. Kôông tác zảw zṷc, chăm xóc khức khwé cho nhan zânản kwan tâm. Chất lươ̭ng zảw zṷc ản nơng lêênh, năm ho̭c 2017 – 2018, tí lḙ̂ tlé 5 thuối tha lớp da̭t 100%... Kác ngă̒i lḙ̂, Thết kố chiê̒n tlêênh chiển khu hơ xôi nối kác hwa̭t dôô̭ng văn hwả, văn ngḙ̂, thế thaw, zái chỉ... ản tố chức, ta̭w khôông khỉ bui bé, fẩn khới bớ rỉ dớ nhân zân kỏ thêm dôô̭ng lư̭c tl law dôô̭ng, xán xwất xâi zư̭ng kwê hương ngă̒i ka̭ng dối mởi.
Ha̒ Thu