(HBDT) – Ngwiên liḙ̂w dơn zán, kăch la̒ chăng kâ̒w ki̒, nhưng kỏ nhê̒w ỉ ngiḙ̂. Beẻnh uôi kuu̒ng nhửng nét dôô̭c dảw tloong ấm thư̭c ngươ̒i mươ̒ng bớ lô da̒ tlớ thee̒nh niê̒m tư̭ ha̒w kuố ngươ̒i zân.
Ba̒ kon Mươ̒ng Vỏ, xa̭ Nhân Ngiḙ̂ (La̭c Xơn) la̒ beẻnh uôi ngă̒i Thết Dôô̭c Lâ̭p.
Haa̒ng năm, kứ dêểnh Thết Dôô̭c lâ̭p, kác za di̒nh ở Mươ̒ng Vỏ, xa̭ Nhân Ngiḙ̂ (La̭c Xơn) de̒ ngiến bô̭t kảw rếp, kắch la̒ dê̒n, chấn bi̭ la̭c, wưư̒ng dớ la̒ beẻnh uôi, lo̭i br chiê̒n thôổng dôô̭c dảw chăng thế thiểw tloong ngă̒i ni̒.
Ngwiên liḙ̂w chỉnh dớ la̒ beẻnh uôi kỏ: kảw rếp, dâ̭w nhó hé, la̭c, wưư̒ng, la̒ dê̒n hăi lả chuổi. Wê̒l he̒m, mối vuu̒ng Mươ̒ng tloong tính kỏ kắch la̒ khác kha̒. Mo̭l ha ớ TF Hwa̒ Bi̒nh la̒ beẻnh uôi kỏ he̒m la̒ nhúc kủi, dâ̭w xeenh, ở vuu̒ng Kôô̭ng Hwa̒ la̒ he̒m bă̒ng la̭c rang dâm mḙn… Khi̒ kác ngwiên liḙ̂w ản chấn bi̭ xoong, wiḙ̂c kỏi beẻnh bắt dâ̒w. Hal kôô̭c bô̭t kỏ he̒m bên tloong dă̭ch ớ hal dâ̒w dổi xưửng tloong tẩm lả, lể thăi kwẩn la̭i, xwẳn leenh, kấp dôi, lể laa̭ch buô̭c kổ di̭nh tlêênh 2 dâ̒w beẻnh la̭i, rô̒i kắch lả thươ̒ cho beẻnh thôốch lêênh.
Dă̭ch beẻnh baw kuốp khwáng hơn 1 thiểng, cho chỉn, beẻnh hơm ngon. Mu̒i lả chuổi, la̒ dê̒n chô̭l kôô̒ng mu̒i kảw rếp, he̒m dâ̭w thi̭t bu̒i, ngâ̭i tan tloong mô̒m ta̭w ẩn tươ̭ng chăng kwêê̒nh ản. Eenh Fa̭m Kwuốc Zwiḙ̂t, xỏn Duủng Thả, xa̭ Thu Foong (Kaw Foong) chiê xé: Mo̭l Kaw Foong thươ̒ng kỏ foong tṷc la̒ beẻnh uôi baw zi̭p Thết. Tlêênh vân thơ̒ pổ tả, kỏ kơm rếp, kon ka, kă̭p beẻnh cheưng mê chăng thiểw ản beẻnh uôi.
Beẻnh uôi da̒ di baw tiê̒m thức nhưửng ngươ̒i kon xử Mươ̒ng bi̒nh zi̭ va̒ nhḙ nhaa̒ng. Măi ni̒ nhê̒w dươ̭c tlêênh diḙ̂ ba̒n tính vấn zư̭ foong tṷc thơm tháw baw ngă̒i Thết. Dỏ la̒ khâw khi la̒ lḙ̂ khẩn pổ tả, ba̒ kon tlew môô̭ch kă̭p beẻnh uôi va̒ beẻnh cheưng lêênh mối lo̭i nôông kṷ, dôô̒ng thơ̒i boóc beẻnh cho vâ̭t ruôi tloong nha̒ ăn. Wiḙ̂c rỉ nhơ môô̭ch lơ̒i kảm ơn chân thă̒nh vi̒ da̒ dê̒w la̒ muô̒ kwenh năm, kon vâ̭t bu̒ nha̒ bu̒ kướ… Dỏ i la̒ nét dḙp văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng.
Năm hoo̭c 2023 - 2024, Tlươ̒ng mâ̒m non Bắc Xơn, xa̭ Hu̒ng Xơn, hwiḙ̂n Kim Bôi kỏ 247 dét, chiê thă̒nh 11 nhỏm, lớp. Nha̒ tlươ̒ng kỏ 36 kản bô̭ kwán lỉ, zảw biên, nhân biên; 96,4% dét la̒ mo̭l zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i zân tôô̭c Zaw. Pên keḙnh la̒ tốt kôông tác chăm xoóc, zaw zṷc dét kon thẻw dủng kwi di̭nh, nha̒ tlươ̒ng ko̒n ta̭w dẩw ẩn pơ̭i mô hi̒nh zi̒n zư̭, fát hwi bán xắc văn hwả Mươ̒ng.
Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Tư̒ lâ̒n tô̭l eenh tloong ta̒n xư̭ kiḙ̂n văn hwả kuố tính, kuố hwiḙ̂n pơ̭i ớ khu mo̭l mươ̒ng Vôi, thi̭ tlẩn Pa Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí) pơ̭i bai tlo̒ biên da̭w ta̒n tiết mṷc văn ngḙ̂. Khânh ni nhất, eenh tlư̭c tiếp biếw ziḙ̂n ớ Lḙ̂ khai hô̭i chuô̒ Tiên năm 2024, xa̭ Fủ Ngiḙ̂… Ngḙ̂ nhân Ưw tủ ko̒n éw thuối Ngwiḙ̂n Mă̭nh Twẩn ka̭ no̒ i tí la̭i cho ta̒n tôi ẩn tươ̭ng wê̒l môô̭ch ngḙ̂ xi̭ pui pé, tâm hwiết, ta̒i năng, kỏ tư̒ toỏng kóp tloong xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n ta̒n zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
