(HBDT) - "La̒ gái Mươ̒ng e chẳng rư̭c rớ dâw/ E ấp hwa văn ẩn mi̒nh trong ảw dḙp..." Dỏ la̒ nhửng kâw hát môô̭c ma̭c tloong ba̒i hát "Ủn la̒ hwa văn dất Mươ̒ng" kuố nha̭c xi̭ Kwắch Vin, fố thơ Xwân Lỉ. Mô̭c ma̭c thôi, mê dú dớ tôn lêênh nhửng zả tli̭ kuố bô̭ tlaang fṷc chiê̒n thôổng fṷ nư̭ Mươ̒ng.
Bô̭ tlaang fṷc chiê̒n thôổng fṷ nư̭ Mươ̒ng tloong nhi̭p khôổng hiḙ̂n da̭i.
Thươt tha tloong bô̭ wẳl Mươ̒ng măi dớ mă̭c tloong zi̭p lḙ̂, Thết, hô̭i ho̭p tlaang tloo̭ng, chi̭ Dinh Thwỉ Ha̒ xwăi di, xwăi la̭i tlước kươ̒ng tẩm tắc: "Chăng ngơ̒ zaảng mo̭l mêê̒nh mă̭c wẳl Mươ̒ng lḙ hơ̭p têênh rỉ! Môô̭ch kẳi wẳl nhuung zâ̒m, 3 kẳi tânh, nhuu̒ng nhă̒ng, tlôông kel... dú ká. Bớ ni chăng fái băn khwăn cho̭n mă̭c chi tloong nhưửng zi̭p tlaang tloo̭ng hăi hô̭i he̒" - Kương mă̭t chi̭ Ha̒ hiḙ̂n lêênh xư̭ ha̒i loo̒ng.
Thư̭c tể xo kôô̒ng môô̭ch xổ zân tôô̭c khác, tlaang fṷc kúo mo̭l Mươ̒ng nỏi chuung, fṷ nư̭ Mươ̒ng nỏi riêng khả dơn zán, chăng rư̭c rơ̭ nhưưng kỏ nét dă̭c chưưng riêng. Ảw kỏm bẳn thươ̒ng khi̒ hơ la̒ mâ̒w tlẳng hăi mâ̒w tlaảng bẳn chẩm dêểnh ew. Wẳl hăi zuu̒ng bái thâm hay nhuô̭m zâ̒m ta̭w hi̒nh ổng. Nối bâ̭t nhất la̒ tlôốc kwâ̒n. hwa văn ngḙ̂ thwâ̭t chaang chỉ tlêênh kác raang ta̭w xư̭ tươ̒ng fán kôô̒ng mâ̒w zâ̒m, mâ̒w tlẳng tlêênh ảw. Tlốc kwâ̒n ản chia la̒ 3 fâ̒n, raang tlêênh, raang chơ̒ va̒ kăl kwâ̒n. Tloong rỉ raang tlêênh chú iểw lag hwa văn hi̒nh hoo̭c, raang chơ̒ chú iẻw la̒ hwa văn dôô̭ng vâ̭t. Kác nha̒ ngiên kửw văn hwả Mươ̒ng da̒ thôổng kê kỏ 37 mô típ hwa văn tlôốc kwâ̒n, tloong ri kỏ 25 mô típ hwa văn dôô̭ng vâ̭t.
Dă̭c biḙ̂t rất nhê̒w hwa văn tlêênh tlôốc kwâ̒n Mươ̒ng i la̒ wa fố biển tlêênh tlôổng dôô̒ng Dôông Xơn. Wiḙ̂c ni̒ cho thẩi hwa văn tlôốc kwâ̒n Mươ̒ng kỏ zả tli̭ ká wê̒l mă̭t ngḙ̂ thwâ̭t va̒ li̭ch xứ, lien kwan dêểnh môô̭ch thơ̒i ki̒ rư̭c rơ̭ kuố nê̒n văn minh mo̭l Viḙ̂t kố. Tư̭w chuung la̭idỏ la̒ môô̭ch xán fấm ngḙ̂ thwâ̭t dă̭c xắc nhất kuố zân tô̭c Mươ̒ng.
Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Tư̒ lâ̒n tô̭l eenh tloong ta̒n xư̭ kiḙ̂n văn hwả kuố tính, kuố hwiḙ̂n pơ̭i ớ khu mo̭l mươ̒ng Vôi, thi̭ tlẩn Pa Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí) pơ̭i bai tlo̒ biên da̭w ta̒n tiết mṷc văn ngḙ̂. Khânh ni nhất, eenh tlư̭c tiếp biếw ziḙ̂n ớ Lḙ̂ khai hô̭i chuô̒ Tiên năm 2024, xa̭ Fủ Ngiḙ̂… Ngḙ̂ nhân Ưw tủ ko̒n éw thuối Ngwiḙ̂n Mă̭nh Twẩn ka̭ no̒ i tí la̭i cho ta̒n tôi ẩn tươ̭ng wê̒l môô̭ch ngḙ̂ xi̭ pui pé, tâm hwiết, ta̒i năng, kỏ tư̒ toỏng kóp tloong xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n ta̒n zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
Vươ̒ la̒ diếm kă̭p văn hwả, kác kâw la̭c bô̭ (KLB) báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn ko̒n lad dươ̭c thưư̭c hă̒nh, môi tlươ̒ng cho ngḙ̂ nhân, nhưửng ngươ̒i am hiếw va̒ iêw thích văn hwả zân tôô̭c xinh hwa̭t, tâ̭p liḙ̂n, tlaw dối kinh ngiḙ̂m, ki̭ năng va̒ chiê̒n ră̭i cho thể hḙ̂ tlé.
