Dwa̒n kháw xát zi tích mải dả La̒ng Vă̒nh, xa̭ Iên Fủ (La̭c Xơn) năm 2022.

Nhỏm zi tích niên da̭i văn hwả Hwa̒ Bi̒nh khươ̭

Zi tích hang xỏm Tla̭i: nă̒m ớ xỏm Tla̭i, xa̭ Tân Lâ̭p (La̭c Xơn). Dwa̒n diḙ̂ chất 302 fát hiḙ̂n hang ni̒ năm 1980, kôô̒ng năm di̭ fổi hơ̭p pơ̭i Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c tiển hă̒nh diê̒w tla pơ̭i xác minh; khảng 5/1981, khảng 8/1982, Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam khai kwâ̭t zi tích, teẻnh zả ni la̒ zi tích tiêw biếw kuố nê̒n VHHB. Năm 1997, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Năm 2008, Báw ta̒ng tính fổi hơ̭p Tluung tâm Ngiên kửw tiê̒n xứ Dôông Nam Ả hơ̭p tác tu bố hang xỏm Tla̭i la̒ xwất lô̭ tâ̭n kôốc tâ̒ng văn hwả, tâ̒ng văn hwả tă̒i lêênh têểnh 5 - 6 m. Dă̭c biḙ̂t nhất tloong dơ̭t ni̒ la̒ xwất lô̭ ta̭ng khả ti kố, niên da̭i lêênh têểnh 22.000 năm kắch ngă̒i năi.

Zi tích hang Khwa̒i: Hang nă̒m ớ khṷ Khwa̒i, thuô̭c xỏm Xun, xa̭ Xăm Khwe̒ (Mai Châw). Năm 1983, hang Khwa̒i ản kản bô̭ Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam fát hiḙ̂n pơ̭i ta̒w thảm xát. Khảng 12/1984, Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c kôô̒ng pơ̭i kác nha̒ ngiên kửw khwa hoo̭c kuố Liên Xô (kṷ) fổi hơ̭p Xớ Văn Hwả - Thôông tin Ha̒ Xơn Bi̒nh tiển hă̒nh khai kwâ̭t zi tích hang Khwa̒i.

Kwa kết kwá khai kwâ̭t pơ̭i ngiên kửw cho hăi xư̭ fát tliến liên tṷc kuố ki̭ ngḙ̂ kuô̭i Viḙ̂t Nam. Zi tích kỏ khuung niên da̭i tương dổi, khwáng pớ 17.000 - 11.000 năm kắch ngă̒i năi. Năm 1997, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Zi tích mải dả La̒ng Vă̒nh: Nă̒m ớ ză̭i khṷ Tlẳng thuô̭c xỏm Vă̒ng, xa̭ Iên Fủ (La̭c Xơn). Mải dả La̒ng Vă̒nh khả rôô̭ng, kướ kwăi wê̒l hưởng Tâi Nam. Mải dả La̒ng Vă̒nh ản nha̒ kháw kố hoo̭c mo̭l Fáp M.Colani fát hiḙ̂n khai kwâ̭t năm 1929. M.Colani kôông bổ năm 1930 zi tích mải dả La̒ng Vă̒nh thuô̭c VHHB, kỏ khuung niên da̭i kẻw za̒i pớ 17.000 - 8.000 năm kắch ngă̒i năi.

Kôô̒ng kác zả tli̭ li̭ch xứ văn hwả pơ̭i khwa hoo̭c kwỉ, mải dả La̒ng Vă̒nh ản cấp bă̒ng kôông nhâ̭n zi tích kháw kố kấp Kuốc za năm 2004.

Nhỏm zi tích niên da̭i văn hwả Hwa̒ Bi̒nh muô̭n

Zi tích hang Muổi: Nă̒m tloong tlải khṷ Bươ Bển thuô̭c thi̭ tlẩn Ma̭n Dức (Tân La̭c). Khảng 9/1963, dô̭i khai kwâ̭t kuố Bṷ Báw tô̒n - Báw ta̒ng thuô̭c Bô̭ Văn Hwả tiển hă̒nh khai kwâ̭t dơ̭t 1; khảng 6 -7/1965, Viḙ̂n Báw ta̒ng li̭ch xứ Viḙ̂t Nam tiển hă̒nh khai kwâ̭t lâ̒n 2.

Kwả tli̒nh thảm xát, khai kwâ̭t, ngiên kửw hang Muổi, kác nha̒ kháw kố hoo̭c thi̒m dố hơn 900 hiḙ̂n bâ̭t pơ̭i 2 mô̭ tảng. Kết kwá khai kwâ̭t xác di̭nh zi tích hang Muổi thuô̭c VHHB, kỏ niên da̭i 10.000 - 7.000 năm kắch ngă̒i năi. Zi bâ̭t thu ản ớ hang Muổi khả la̒ foong fủ, gô̒m tư̒ lwa̭i hi̒nh khác ha̒ zoong dă̭c tlưng zai dwa̭n muô̭n kuố VHHB. Năm 1995, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Zi tích hang Chố: Thuô̭c xỏm Hui, xa̭ Kaw Xơn (Lương Xơn). Hang Chố ản pa̒ M.Colani khai kwâ̭t năm 1926 (hôốc la̒ hang Ziêm). Năm 1984, Báw ta̒ng Ha̒ Xơn Bi̒nh fổi hơ̭p Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam tiếp tṷc ngiên kửw kháw xát hang Chố, Dwa̒n thu thâ̭p ản tư̒ hiḙ̂n bâ̭t kác lwa̭i. Ngă̒i 20/3/1998, Báw ta̒ng hwa̒ Bi̒nh kết hơ̭p Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam tiếp tṷc kháw xát, ngiên kửw hang Chố. Năm 1998, Báw ta̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam kết hơ̭p tiển hă̒nh diê̒w tla kháw xát twa̒n bô̭ khu bư̭c xa̭ Kaw Răm kṷ (zấp ni̒ la̒ xa̭ Kaw Xơn) ta̒w thảm xát hang Chố. Kết kwá ngiên kửw khắng di̭nh zi tích hang Chố la̒ nơi kư tlủ lô za̒i kuố kư zân tiê̒n xứ Hwa̒ Bi̒nh, kỏ niên da̭i tlêênh chơ̒ 10.000 năm kắch ngă̒i năi. Năm 2000, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Zi tích Hang Bưng: Thuô̭c diḙ̂ fâ̭n xa̭ Ngo̒l Hwa - zấp ni̒ la̒ xa̭ Xuổi Hwa (Tân La̭c). Tâ̒w năm 1973, Ty Văn hwả - Thôông tin Hwa̒ Bi̒nh fổi hơ̭p Báw ta̒ng li̭ch xứ Viḙ̂t Nam diê̒w tla, kháw xát hang Bưng.

Zi bâ̭t thi̒m dố ớ hang Bưng zất foong fủ, da za̭ng wê̒l chúng lwa̭i. Tlêênh kơ xớ kôông kṷ law dôô̭ng pơ̭i bết tích xiêng dôô̭ng bâ̭t, thư̭c bâ̭t thi̒m dố tloong khia kwâ̭t, kác nha̒ kháw kố hoo̭c dươ tha niên da̭i cho zi tích tlêênh 10.000 năm kắch ngă̒i năi. Năm 2003, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Zi tích hang Thă̒m: Thuô̭c xỏm Rôống Thă̒m, xa̭ Lâm Xơn (Lương Xơn). Tâ̒w năm 1964, tlươ̒ng Da̭i hoo̭c Tôống hơ̭p Ha̒ Nô̭i tiển hă̒nh khai kwâ̭t, ngiên kửw twa̒n bô̭ zi bâ̭t, zi tích hang Thă̒m. Kôông kṷ hang Thă̒m zất foong fủ, zoong dă̭c tlưng ki̭ ngḙ̂ kuố VHHB. Niên da̭i kuố zi tích hang Thă̒m hâ̭w ki̒ VHHB chơ̒ 10.000 năm kắch ngă̒i năi.

Năm 2000, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za. Zấp ni̒, zi tích ni̒ nă̒m go̭n tloong khuôn biên xân golf Fươ̭ng Hwa̒ng.

Zi tích hang Dôổng Thớt (hang la̒ng Dô̒l): Nă̒m ớ thi̭ tlấn Pa ha̒ng Dô̒l (La̭c Thwí). Khảng 9/1926. M.Colani fát hiḙ̂n pơ̭i khai kwâ̭t zi tích hang Dôổng Thớt. Năm 1966, Viḙ̂n Báw ta̒ng li̭ch xứ Viḙ̂t Nam tiển hă̒nh kháw xát thăm zo̒ pơ̭i khai kwâ̭t ớ tâ̒ng văn hwả ko̒n ngwiên bḙn pớ ngă̒i 14 - 30/4/1966, dwa̒n thu thâ̭p môô̭ch khổi lươ̭ng hiḙ̂n bâ̭t zất tư̒.

Wê̒l niên da̭i tương dổi cho zi tích ni̒ pớ 10.000 - 7.000 năm kắch ngă̒i năi. Năm 2001, zi tích ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố hoo̭c kấp Kuốc za.

Thew thôổng kê kuố Báw ta̒ng tính, twa̒n tính zấp ni̒ kỏ 12 zi tích kháw kố ản xếp ha̭ng zi tích kháw kố kấp Kuốc za (tloong di̭ kỏ 10 zi tích thuô̭c nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh, 2 zi tích kháw kố hoo̭c thuô̭c lwa̭i hi̒nh khác), chuô kỏ zi tích kháw kố thuô̭c VHHB ản xếp ha̭ng kấp tính. Ngiḙ̂ la̒ chuô têểnh 1/10 zi tích kháw kố hoo̭c thuô̭c VHHB ản xếp ha̭ng tloong tôống xổ zi tích VHHB ản mo̭l Fáp kôô̒ng kác nha̒ kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam ta̒ ngiên kửw tlêênh diḙ̂ ba̒n tính tloong xuốt gâ̒n 100 năm kwa…

Cho dêênh, wê̒l zi tích VHHB tlêênh tất hwa̒ Bi̒nh zấp ni̒ chuô ản ngiên kửw ko̒n la̭i khả tư̒. Ta̒n tôi teẻnh zả wiḙ̂c ngiên kửw VHHB ớ tính Hwa̒ Bi̒nh mởi taang ớ zai dwa̭n xơ khai, ta̒n meénh gép kháw kố hoo̭c kwả khử zấp ni̒ i ko̒n hôống zất tư̒, zất kâ̒n fái kỏ kể hwă̭ch lô za̒i tí ngiên kửw wê̒l văn hwả ni̒, chăng fái cho tluổ tính Hwa̒ Bi̒nh mo̒ rôô̭ng hơn cho khwa hoo̭c Dôông Nam Ả, ká nhân lwa̭i tloong bẩn dê̒ ngiên kửw wê̒l nguô̒n kôốc kuố lwa̒i mo̭l.

KÁC TIN KHÁC

Liên hwan ngḙ̂ thwâ̭t kwâ̒n tlủng lư̭c lươ̭ng bṷ tlang kôô̒ng pơ̭i thănh niên, xinh biên tính Hwa̒ Bi̒nh lâ̒n thử X, năm 2024

Zu li̭ch ngí zươ̭ng, chăm xoóc khức khwé lêênh ngôl

Ẩn tươ̭ng zu li̭ch thă̒nh fổ pên khôông Da̒

Ẩn tươ̭ng mô hi̒nh zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng

---

Hwiḙ̂n La̭c Xơn tlung khức báw tô̒n zi xán văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng

Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).

Xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng ớ hwiḙ̂n Tân La̭c

Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.

Tô̭l Ngḙ̂ nhân Ưw tủ tâm hwiết xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c

Tư̒ lâ̒n tô̭l eenh tloong ta̒n xư̭ kiḙ̂n văn hwả kuố tính, kuố hwiḙ̂n pơ̭i ớ khu mo̭l mươ̒ng Vôi, thi̭ tlẩn Pa Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí) pơ̭i bai tlo̒ biên da̭w ta̒n tiết mṷc văn ngḙ̂. Khânh ni nhất, eenh tlư̭c tiếp biếw ziḙ̂n ớ Lḙ̂ khai hô̭i chuô̒ Tiên năm 2024, xa̭ Fủ Ngiḙ̂… Ngḙ̂ nhân Ưw tủ ko̒n éw thuối Ngwiḙ̂n Mă̭nh Twẩn ka̭ no̒ i tí la̭i cho ta̒n tôi ẩn tươ̭ng wê̒l môô̭ch ngḙ̂ xi̭ pui pé, tâm hwiết, ta̒i năng, kỏ tư̒ toỏng kóp tloong xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n ta̒n zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c.

Hwiḙ̂n Kaw Foong: Khai thác lơ̭i thể tí fát tliến zu li̭ch pê̒n bư̭ng

Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.

Hwiḙ̂n Mai Châw khơi nguô̒n văn hwả dớ fát chiến zu li̭ch

Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.

Hwiḙ̂n La̭c Xơn nhân rôô̭ng mô hi̒nh kác kâw la̭c bô̭ báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả

Vươ̒ la̒ diếm kă̭p văn hwả, kác kâw la̭c bô̭ (KLB) báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn ko̒n lad dươ̭c thưư̭c hă̒nh, môi tlươ̒ng cho ngḙ̂ nhân, nhưửng ngươ̒i am hiếw va̒ iêw thích văn hwả zân tôô̭c xinh hwa̭t, tâ̭p liḙ̂n, tlaw dối kinh ngiḙ̂m, ki̭ năng va̒ chiê̒n ră̭i cho thể hḙ̂ tlé.