Ôông Bu̒i Thănh Bi̒nh, tố 6, fươ̒ng Thải Bi̒nh (TF Hwa̒ Bi̒nh) zởi thiḙ̂w pơ̭i kheéch kác zṷng kṷ ản lưw zư̭ ta̭i Báw ta̒ng zi xán văn hwả Mươ̒ng. 

Ôông Bi̒nh kế: Năm 1985, khi la̒ hưởng zâ̭n biên lư̭ hă̒nh cho Kôông ti zu li̭ch hwa̒ Bi̒nh tôi ta̒ nhâ̭n tha kheéch nước wa̒i ươ ti paw buu̒ng kaw, buu̒ng khu, nơi kuô̭c khôổng ko̒n hwang xơ tí thi̒m hiếw văn hwả kác zân tôô̭c. Bổn xwất thân la̒ mo̭l Mươ̒ng Dôô̭ng - môô̭ch tloong nhửng kải nôi kuố văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, tôi pắt dâ̒w nuôi ước mơ hảw zư̭ la̭i môô̭ch fâ̒n nhó zi xán văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng, bới văn hwả mo̭l Mươ̒ng bươ̒ foong fủ, ko̒n kỏ zả tli̭ kaw kuố ngḙ̂ thwâ̭t. I tloong năm 1985, tôi ta̒ lă̭n lô̭i tlêênh kác la̒ng kwêl thi̒m muô pơ̭i xưw tâ̒m hiḙ̂n bâ̭t kố. Têểnh kác bán la̒ng, tôi hưở pơ̭i kác pổ, kác mḙ̂ mo̭l Mươ̒ng ‘Kon zoong wê̒l tí zư̭ zi̒n, tlưng bă̒i, tí tơ̒i kon, tơ̒i thôn kuố ta̒n ha i ko̒n ản ngỏ dố. Kon chăng zoong paảnh, chăng zoong tha khói tất Mươ̒ng”. Năm dâ̒w pơ̭i dôô̒ng tiê̒n lương kuố ít ói tôi ta̒ muô ản ít dô̒ za zṷng zân tôô̭c nhơ kải châ̭w, kải cháw, mẩi bâm tôô̒ng kuố nôông zân buu̒ng khu, buu̒ng xa tloong tính, dố xưw tâ̒m pơ̭i mṷc dích lưw zư̭ bi̒ văn hwả, bi̒ kôô̭ng dôô̒ng, bi̒ lớp kon chẳw, ho̭ ti thi̒m hiḙ̂n bâ̭t kwỉ hiểm tí paảnh, tă̭ng, cho. Pớ năm 1988 - 1998, tôi ta̒ xưw tâ̒m ản tư̒ gổm xử. Dô̒ dôô̒ng, kổl tâm kảw, kác bâ̭t zṷng kuố thâ̒i mo, thâ̒i kủng… dâ̒n dâ̒n xâw tâ̒m ản 5.000 - 6.000 hiḙ̂n bâ̭t khả dôô̭c dảw wê̒l dơ̒i khôổng kwan xử Mươ̒ng pơ̭i dôô̒ng ba̒w Mươ̒ng.

Ôông Bi̒nh zoong ta̒n tôi ngỏ twa̒n kắnh Báw ta̒ng zi xán văn hwả Mươ̒ng. tlêênh xươ̒n tô̒l ză̭l rôô̭ng khwáng 4.000 m², 6 ngôl nha̒ xa̒n to thôốch ản zoong pớ Mươ̒ng Dôô̭ng, Mươ̒ng Waang, Mươ̒ng Pi wê̒l tẩng ngăl ngẳn tlêênh nê̒n tất fắng, zoong dâ̭m bán xắc văn hwả Mươ̒ng, ta̭w zảng thôốch xỏm nhó mo̭l Mươ̒ng iên bi̒nh lâng chơ̒ng tô̒l. Thăm ngôl nha̒ xa̒n kuố nha̒ lang Mươ̒ng kôô̒ng tư̒ hiḙ̂n bâ̭t kwỉ nhơ pa̒n thơ̒, bô̭ dô̒ ăn tlu̒, tlaang xức, zṷng kṷ xăn pắt, hải lươ̭m… Dă̭c biḙ̂t la̒ kác kí bâ̭t nha̒ lang nhơ dô̒ mi̭ ngḙ̂ kaw kấp pă̒ng xiêng, khâ̒ng, dả kwỉ, kác thănh kiểm lêḙ̂nh kuố tư̒ buu̒ng Mươ̒ng, kác ẩn, tliḙ̂n… Ngôl nha̒ xa̒n kuố nôông zân Mươ̒ng kỏ tư̒ hiḙ̂n bâ̭t nhơ kổl xăi kảw, kổl tâm kảw, pa̒ng ra̭w toỏng, khuung chuông pái, bô̭ ảw kwâ̒n kuố ôông tưở, ta̒n mḙ̂. Ta̒n nét hwa văn tư̒ mă̒w xắc pên khuung chuông pái, ảw, wẳl… ta̒n tôi thêm hiếw nét văn hwả riêng tluổ kuố mo̭l Mươ̒ng.

Ta̒n tôi thăm ngôl nha̒ xa̒n kỏ kiển tlúc nha̒ xa̒n Mươ̒ng kố xươ, thăm nha̒ tlưng pă̒i tlêênh 100 chiếc chiêng Mươ̒ng kố, nha̒ tlưng pă̒i kố bâ̭t Mươ̒ng. Khuô̭ng thuổng poỏng, tôi ản têểnh ngôl nha̒ xa̒n zee̒nh cho khu bư̭c ấm thư̭c xử Mươ̒ng. Ôông Bi̒nh chí paw môô̭ch bâm kơm pă̒i khă̭n pô̭: Mỏn nem tắc hâ̒ng hơm maách, tiḙ̂ kơm rếp tú 5 mă̒w, zu kheéch zất ươ, ko̒n tiḙ̂ kả nảng, kả tô̒, nhúc kủi bán diḙ̂ kwăi, xa̒w, luô̭c i tô thêm bi̭ dâ̭m da̒ ấm thư̭c xử Mươ̒ng…

Thiểng poỏng pḙ̂l ngân wang tă̒m thẳm tlước kướ Báw ta̒ng zi xán văn hwả Mươ̒ng. Tôi kwăi la̭i hói ôông Bi̒nh: Kỏ tin pui ha̒ ôông? Zoo̭ng ôông Bi̒nh pui pé, ớ Báw ta̒ng tỏn kheéch pă̒ng za̒n Chiêng ni̒. Kỏ dwa̒n mo̭l Fáp têểnh thăm. Thổl măi ko̒n tli̒nh ziḙ̂n văn ngḙ̂ kôô̒ng kác tiết mṷc muổ, hát, nha̭c zoong dâ̭m bán xắc văn ngḙ̂ zân zan kác zân tôô̭c Hwa̒ Bi̒nh. Mơ̒i eenh ớ la̭i ngỏ ngḙ̂ nhân kuố Báw ta̒ng tli̒nh ziḙ̂n Chiêng hắi?

Têm khảng 8, tôi khăi ti̒m tloong kác la̒n diḙ̂w zân ka Mươ̒ng. Thiểng tlôổng, lơ̒i chiêng la̒ zâ̭l lêênh tloong tôi loo̒ng iêw thương Tố kuốc, iêw tất Mươ̒ng thôốch thươi. Ngḙ̂ nhân văn hwả Bu̒i Thănh Bi̒nh kỏ kôông law thi̒m kiểm kố bâ̭t văn hwả Mươ̒ng hwa̒ Bi̒nh pơ̭i zi̒n zư̭, chwiê̒n bả zân ka Mươ̒ng. Dă̭c biḙ̂t la̒ kác ba̒i chiêng kố, nét văn hwả tư̒ mă̒w xắc kuố mo̭l Mươ̒ng xươ.

Báw ta̒ng zi xán văn hwả Mươ̒ng hơn 10 năm kwa ta̒ tỏn tiếp tư̒ ngi̒n lươ̭t mo̭l ớ mo̭i miê̒n tloong, wa̒i nước têểnh thăm. Khăw ni̒, tôi hăi thêm wê̒l ngḙ̂ nhân Bu̒i Thănh Bi̒nh, ôông chwiê̒n dă̭i Chiêng Mươ̒ng, âm nha̭c zân zan Mươ̒ng cho mo̭l Ha̒ Nô̭i, Thănh Hwả, Dắk Lắk, Fủ Tho̭, Hwa̒ Bi̒nh, Lâm Dôô̒ng. Ôông ko̒n la̒ tlướng nhỏm ngḙ̂ nhân la̒ng Mươ̒ng – Tlướng la̒ng văn hwả zu li̭ch kác zân tôô̭c Viḙ̂t Nam, Xơn Tâi (Ha̒ Nô̭i). Báw ta̒ng zi xán văn hwả Mươ̒ng la̒ chu̒m hwa thôốch tloong hâ̒ng hwa kác zâm tôô̭c Viḙ̂t Nam. Báw ta̒ng tí la̭i zả tli̭ zi xán văn hwả Mươ̒ng cho nhân lwa̭i.