Kướ hang Muổi (thi̭ tlẩn Ma̭n Dức - Tân La̭c) la̒ môô̭ch mải khṷ ză̭l, thwảng pơ̭i lởi ti paw. 

Hang Muổi la̒ môô̭ch mải khṷ ză̭l, thwáng, hôô̭ng ha̭i, chiê̒w hôô̭ng kướ hang khwáng 27m, khu 11m, ză̭l 13m. Kướ hang kwăi wê̒l hưởng Dôông Nam tỏn xỏ maách wê̒l muô̒ khảng khốt, tleẻnh ản kơn xỏ leḙnh thẩw xiêng wê̒l muô̒ khảng chả kôô̒ng pơ̭i dẳng chiểw. Nê̒n hang lô̒i lo̭m zo kwả tli̒nh thảm xát, khai kwâ̭t, ză̭l hơn mă̭t na̒ 2m. Ta̭ng ti paw hang tương dổi lởi, pên tloong kôô̒ng hang kỏ môô̭ch ngắch nhó ăn khu paw loo̒ng khṷ khwáng 30m, pên wa̒i pẳn, hảw ti paw fái kủi tlôốc, paw pên tloong ză̭l dâ̒n lêênh têểnh chóp khṷ. Pên ziê̒ mải khṷ ớ kướ hang kỏ tư̒ po̭ ôốc ko̒n lee̒nh, kỏ kải i ản ge̒ chă̭ch ớ tâ̒w, tư̒ pô̭ ôốc kỏ zẩw bết chẳl ản xi măng gẳn chă̭t la̭i thă̒nh tơ̒ng dảm. Kỏ thế lwa̒i tlai, ôốc tlớ thă̒nh nguô̒n thức ăn lởi kiểm gâ̒n nhơ thươ̒ng xwiên kuố mo̭l ngwiên thwí ớ ni. 

Kwả tli̒nh kháw xát, thảm xát, khai kwâ̭t, ngiên kửw, kác nha̒ khwa hoo̭c thi̒m tha tloong hang dôô̭ng kuố kác tlải khṷ pôl Hwa̒ Bi̒nh môô̭ch nê̒n văn hwả fát tliến tloong zai dwa̭n pớ hâ̭w ki̒ dả kṷ cho têểnh xơ ki̒ dả mởi, nê̒n văn hwả ni̒ ản tă̭ch thên la̒ nê̒n VHHB. Mo̭l kỏ kôông dâ̒w tloong wiḙ̂c fát hiḙ̂n, ngiên kửw la̒ nư̭ kháw kố hoo̭c mo̭l Fáp M.Colani. Tloong kuô̭c diê̒w tla ớ hwa̒ Bi̒nh pơ̭i La̭c Xơn paw kuổi năm 1960, tâ̒w năm 1961 kuố khwa Li̭ch xứ, tlươ̒ng Da̭i hoo̭c Xư fa̭m Ha̒ Nô̭i pơ̭i Viḙ̂n Xứ hoo̭c, wa̒i wiḙ̂c ngỏ la̭i kác hang dôô̭ng ma̒ H.Mansuy pơ̭i M.Colani ta̒ khai kwâ̭t ko̒n fát hiḙ̂n pơ̭i thảm xát 3 zi tích VHHB, tloong di̭ kỏ hang Muổi. 

Khảng 9/1963, dô̭i khai kwâ̭t Vṷ Báw tô̒n - Báw ta̒ng thuô̭c Bô̭ Văn hwả i ta̒ tiển hă̒nh khai kwâ̭t pơ̭i kwi mô nhó ở hang Muổi. Khảng 5/1964, dô̭i kháw kố Bô̭ Văn hwả tiển hă̒nh thảm xát hang Muổi môô̭ch lâ̒n nươ tí kiếm tla la̭i diḙ̂ tâ̒ng, thu thâ̭p thêm môô̭ch xổ hiḙ̂n bâ̭t la̒ kơ xớ ngiên kửw khăw ni̒, ta̭w diê̒w kiḙ̂n ngiên kửw VHHB môô̭ch kắch twa̒n ziḙ̂n hơn. Têểnh khảng 6 pơ̭i khảng7.1965, Viḙ̂n Báw ta̒ng khai kwâ̭t tlêênh fâ̒n ko̒n la̭i kuố khu bư̭c chuô ản ngiên kửw kuố kác lâ̒n tlước, nhă̒m bố xuung hiḙ̂n bâ̭t cho kôông tác ngiên kửw tlưng bă̒i tloong kuô̭c chính lỉ tiển hă̒nh năm 1966. Kuô̭c khai kwâ̭t lâ̒n ni̒ la̒ môô̭ch tloong ta̒n kuô̭c khai kwâ̭t dâ̒w tiên kỏ kwi mô ká kuố ngă̒nh kháw kố hoo̭c tloong nước wê̒l VHHB pớ khăw ngă̒i miê̒n Bắc hwa̒n twa̒n zái foỏng. Kwả tli̒nh thảm xát, khai kwâ̭t, ngiên kửw hang Muổi, kác nha̒ kháw kố hoo̭c i ta̒ thi̒m dố kẩw ta̭w kuố tâ̒ng văn hwả zất tă̒i (têểnh 1,7m); thi̒m dố 2 hủ tất mu̒n (hủ rác) pếp ngwiên thwí kôô̒ng môô̭ch xổ hiḙ̂n bâ̭t ká, (hơn 900 hiḙ̂n bâ̭t); 2 mô̭ tảng, kải di̭ chửng tó ni la̒ môô̭ch zi chí kư tlủ kuố mo̭l ngwiên thwí pơaw thơ̒i ki̒ dả khươ̭. Kết kwá kuô̭c khai kwâ̭t xác di̭nh zi tích hang Muổi thuô̭c nê̒n VHHB kỏ niên da̭i pớ 10.000 - 7.000 năm kắch ngă̒i năi. 

Ta̒n kác zi bâ̭t thu ản ớ hang Muổi khả la̒ foong fủ, tloong di̭ kôông kṷ pă̒ng khṷ chiểm da xổ, gô̒m tư̒ lwa̭i hi̒nh khác ha̒ nhơ: kôông kṷ ge̒ tấp, kôông kṷ chă̭ch thô, khi̒w pẳn, khi̒w za̒i, khi̒w ma̒i la̭i, kôông kṷ hi̒nh tiḙ̂, hi̒nh hă̭nh nhân, kôông kṷ kắch khiể, kôông kṷ na̭w thô, chă̒l, pa̒n ngiê̒n, ho̒n ge̒, pa̒n ma̒i, khă̭ch khṷ, ho̒n kuô̭i, kôông kṷ xiêng, mô̭ tảng, pếp… Zấp ni̒, tất ká hiḙ̂n bâ̭t kuố hang Muổi ản lưw zư̭ pơ̭i báw kwán ta̭i foo̒ng tlưng bă̒i kuố Viḙ̂n Báw ta̒ng li̭ch xứ pơ̭i Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c Viḙ̂t Nam. 

Zi tích hang Muổi thuô̭c lwa̭i hi̒nh zi tích kháw kố fát hiḙ̂n tha kẩw ta̭w kuố tâ̒ng văn hwả, xwất hiḙ̂n kuố hủ tất mu̒n pơ̭i pếp ngwiên thwí kôô̒ng tư̒ zi bâ̭t khṷ, xiêng, mô̭ tảng cho dố ni la̒ miểng ớ kuố mo̭l ngwiên thwí paw thơ̒i ki̒ dô̒ dả kṷ kẻw za̒i têểng xơ ki̒ dả mởi. Fát hiḙ̂n tha zi tích hang Muổi la̒ môô̭ch pước ti hết khức kwan tloo̭ng, kỏ zả tli̭ li̭ch xứ to lởn, kỏ ỉ ngiḙ̂ tư̒ wê̒l mă̭t khwa hoo̭c. wiḙ̂c ngiên kửw khwa hoo̭c, thi̒m tư liḙ̂w chưở tloong zi tích la̒ môô̭ch pước kâ̒n thiết, la̒ iểw tổ kwan tloo̭ng tloong kôông tác ngiên kửw wiḙ̂c fát xinh pơ̭i fát tliến lwa̒i mo̭l. Cho dêênh, zi tích hang Muổi la̒ ta̒i xán bô ku̒ng kwỉ bẳw, toỏng kóp môô̭ch fâ̒n cho nê̒n khwa hoo̭c nước nha̒ pơ̭i nê̒n khwa hoo̭c thể zởi môô̭ch tư liḙ̂w kwỉ.

KÁC TIN KHÁC

Bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tối thăi nhơ̒ mô hi̒nh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng

Lưw zư̭ bán xắc văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Thiêng liêng Lḙ̂ Kă̒w ngư, thá hwa dăng tlêênh khôông Da̒

Báw ta̒ng Zi xán văn hwả Mươ̒ng lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

---

Xa̭ Hơ̭p Tiển zư̒ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng

Kiếm tla tiển dô̭ zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong

Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t ti têểnh bu̒ng khỏ - Lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.