Báw ta̒ng tính fổi hơ̭p pơ̭i Tlung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả tiển hă̒nh khai kwâ̭t ta̭i zi chí kháw kố mải khṷ la̒ng Vă̒nh, xa̭ Iên Fủ (La̭c Xơn).

VHHB kỏ khôông zan fân bổ hôô̭ng tlêênh khu bư̭c Dôông Nam Ả lṷc diḙ̂, tloong di̭ tâ̭p tlung tư̒ nhất ớ tính Hwa̒ Bi̒nh. Kác zi bâ̭t thi̒m ản dố ớ ta̒n kác zi chí zất foong fủ, tloong di̭ dă̭c tlưng nhất la̒ bô̭ xưw tâ̭p kôông kṷ pă̒ng khṷ kuô̭i kôô̒ng pơ̭i xư̭ kết hơ̭p ta̒n kác thú fáp: ché, bố, tấp, pé, ge̒, ko̭t, ma̒i, khươ khwan; fát tliến kwa 2 zai dwa̭n hâ̭w ki̒ khṷ kṷ pơ̭i xơ ki̒ khṷ mởi, la̒ tha ta̒n kác kôông kṷ nhơ: kôông kṷ hi̒nh tiḙ̂, 1/4 biên kuô̭i, hi̒nh hă̭nh nhân, na̭w la̭i za̒i, na̭w la̭i pẳn, khi̒w za̒i, khi̒w ma̒i la̭i, kuốc… 

Hwa̒ Bi̒nh la̒ nơi thi̒m dố dâ̒w tiên kôô̒ng pơ̭i tư̒ nhất ta̒n kác zi chí, zẩw tích bâ̭t chất kwan tloo̭ng, dă̭c tlưng kuố nê̒n VHHB, Ngăl pớ ta̒n kác kuô̭c diê̒w tla dâ̒w tiên kuố pa̒ M.Colani ta̒ thi̒m ản dố wê̒l ta̒n tích tiê̒n xứ tă̒i tă̭c tloong bu̒ng khṷ pôl thuô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh. Bảm thew tlṷc khả KL6 kôô̒ng pơ̭i ta̒n twiển khả pớ Ma̭n Dức ti Nho Kwan (Ninh Bi̒nh), pớ Pa Ha̒ng Tô̒l ti paw Kim Bôi, pa̒ M.Colani i thi̒m dố hang Ôốc (Lương Xơn), hang Chiê̒ng Khển (Ma̭n Dức, tân La̭c), mải khṷ la̒ng Vă̒nh, hang xỏm Tla̭i (La̭c Xơn), hang Da Fúc, Fủ Lương, Dôô̒ng Nô̭i (Iên Thwí), hang Ôốc, hang Xa̒w Bẳi (Kim Bôi)… 

Zai dwa̭n 1960 - 1964, zảw xư mo̭l Nga Boricopski i hưởng zâ̭n ta̒n hoo̭c tlo̒ thể hḙ̂ kháw kố dâ̒w tiên kuố Viḙ̂t Nam tiển hă̒nh khai kwâ̭t, fúc tla tư̒ hang dôô̭ng VHHB nhơ hang Thă̒m, hang Muổi, hang Bưng… Têểnh tâ̒w kác năm 80, tiêw biếw la̒ kuô̭c khai kwâ̭t thỉ ngiḙ̂m kuố tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t, Zảm dôốc Tlung tâm tiê̒n xứ Dôông Nam Ả ớ hang xỏm Tla̭i (1982, 1986) pơ̭i kuố kác chwiên za Bulgaria ớ dôô̭ng Kan (1987) bớ tha khá năng khai thác lwa̭i hi̒nh zi bâ̭t la̒ ta̒n tích hô̭t tlải tloong VHHB, kung kấp môô̭ch lwa̭i bâ̭t liḙ̂w di̭nh thuối carbon foỏng xa̭ kỏ dô̭ tin kâ̭i kaw hơn la̒ po̭ ôốc kôô̒ng pơ̭i xiêng dôô̭ng bâ̭t tlước ni. Pớ di̭, xác nhâ̭n thuối kuố VHHB ớ ta̭i kác zi chí ớ tính lêênh têểnh tlêênh 20.000 năm kắch ngă̒i năi. Pớ năm 2000, khăw môô̭ch lwa̭t thi̒m ản dố kỏ zả tli̭ ớ kác zi tích kháw kố ớ tính Hwa̒ Bi̒nh, tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t i ta̒ kôông bổ lo̭i tlung tâm khởm kuố VHHB la̒ hḙ̂ hôô̭c lṷng xung kweenh xơn khổi basalt/cranite Kim Bôi, tiêw biếw nhất la̒ hôô̭c lṷng Mươ̒ng Wang kôô̒ng pơ̭i kác hang, mải khṷ tiêw biếw nhơ xỏm Tla̭i, la̒ng Vă̒nh. 

Têểnh măi, ớ ta̭i tính i ta̒ thi̒m dố 80 zi tích kháw kố thuô̭c nê̒n VHHB, năm 2022, Xớ VH, TT&ZL kết hơ̭p kôô̒ng Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t tiếp tṷc tố tlức dơ̭t khai kwâ̭t nhă̒m thi̒m dố thêm ta̒n thử ko̒n ấn zẩw khu tloong loo̒ng tất ớ ta̭i kác zi chí hang xỏm Tla̭i pơ̭i mải khṷ la̒ng Vă̒nh. Zu̒ ta̒ tô̒n ta̭i pớ ha̒ng chṷc ngi̒n năm tlước, mé xư̭ hiḙ̂n hư̭w kuố nê̒n văn hwả ni̒ i ko̒n ớ khắp nơi tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh, la̒ niê̒m tư̭ ha̒w kuố nhân zân pơ̭i la̒ zi xán kwỉ hiểm kuố zân tôô̭c, kỏ tư̒ zả tli̭ kuốc tể.

KÁC TIN KHÁC

Bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tối thăi nhơ̒ mô hi̒nh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng

Lưw zư̭ bán xắc văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Thiêng liêng Lḙ̂ Kă̒w ngư, thá hwa dăng tlêênh khôông Da̒

Báw ta̒ng Zi xán văn hwả Mươ̒ng lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

---

Xa̭ Hơ̭p Tiển zư̒ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng

Kiếm tla tiển dô̭ zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong

Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t ti têểnh bu̒ng khỏ - Lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.