(HBDT) - Kwa nhê̒w bâ̭n khai kwâ̭t kác hang dôô̭ng va̒ dươ̭c ở kuố mo̭l tiê̒n xứ tlêênh diḙ̂ ba̒n Hwa̒ Bi̒nh, tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dôốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả da̒ kỏ nhê̒w fát hiḙ̂n mởi wê̒l nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh (VHHB). Nhưửng lâ̒n hô̭i tháw ớ kác nước tlêênh thể zởi, ôông da̒ chưửng minh cho kác nha̒ khwa hoo̭c thẩi ră̒ng VHHB kỏ niên da̭i lô dơ̒i, da za̭ng va̒ foong fủ hơn nhưngx kẳi da̒ mắt.
Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dôốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả fát hiḙ̂n nhê̒w diếm mởi wê̒l Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.
Nê̒n VHHB ản ba̒ Madeleine Colani nha̒ kháw kố hoo̭c mo̭l Fáp bắt dâ̒w fát hiḙ̂n năm 1926. Thew ba̒ VHHB la̒ nê̒n vawn hwả thuô̭c thế Twa̒n Tân, tức khâw 10.000 năm. Dỏ la̒ kwan niḙ̂m lể thơơ̒ng dất khét wa̒ng kỏ bê̒ mă̭t foong hwả va̒ kwâ̒n thế dôô̭ng vâ̭t hwả thă̭ch la̒ dă̭c chưưng cho thuối.
Tlaw dối kôô̒ng dâ̒n tôi, Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả cho mắt: Wa̒i fát hiḙ̂n mởi wê̒l niên da̭i VHHB kwa kác bâ̭n khai kwâ̭t, dâ̒n tôi fát hiḙ̂n lươ̭ng zi vâ̭t dă̒i, dă̭c dảng kinh nga̭c ớ ha̒ng xỏm Tla̭i va̒ mải khṷ la̒ng Wee̒nh. kỏ lḙ hiểm dươ̭c nỏ tlêênh thể zởi ơ niên da̭i kuổi Kẳnh Tân dâ̒w Twa̒n Tân nhưửng ngươ̒i di xăn bẳnh, hải lươ̭m dớ la̭i nhê̒w ta̒n tích rêênh rỉ. Thew thôổng kê tloong 1m3 kỏ dêểnh 44.000 bo ôốc ớ ha̒ng xỏm Tla̭i xo xẳnh kôô̒ng 9.000 kon va̒ 11.000 ở ha̒ng Kon Moong (Thanh Hwả) va̒ Xuủng Xa̒m (Ha̒ Nô̭i). Xổ lươ̭ng bo ôốc ở la̒ng Wee̒nh tương tư̭ nhơ hang Tla̭i. Xổ lươ̭ng xương tỉnh thew meénh khwáng 500/m3. Xổ lươ̭ng kôông kṷ khṷ hă̭ch kuô̭i ớ 2 zi tích da̭t tluung bi̒nh hơn 70/m3 va̒ hơn 300 meénh tước/m3 châ̒m tích. Ta̭i xỏm Tla̭i, xổ lươ̭ng khṷ kuô̭i ba̒n chể biển thức ăn va̒ chể tác kôông kṷ (nă̭ng tluung bi̒nh 5-10kg) lêênh dển ha̒ng ngi̒n. Nỏ ản zuu̒ng ớ deenh kweenh kác bếp nhỏ kúi, nhê̒w viên ko̒n mâ̒w khṷ khwảng hematitie khắg, lưw hwi̒nh. Kôông kṷ ma̒i lai ngwiên thwí ớ ká ha̒ng Tla̭i, la̒ng Wee̒nh dê̒w fát hiḙ̂n ha̒ng tlăm kẳi, tloong rỉ kẳi khởm nhất ở thơơ̒ng 17.000 năm.
Môô̭ch tloong nhưửng fát hiḙ̂n kwan tloo̭ng ta̭i hang xỏmTla̭i la̒ bă̒ng chưửng khởm nhất wê̒l tư zwi mi̭ thwâ̭t kuố mo̭l ngwiên thwí Viḙ̂t Nam, năm 1982 dâ̒n tôi fát hiḙ̂n hal ho̒n khṷ kỏ vết khắc khác thươ̒ng. Năm 2004 fát hiḙ̂n nhê̒w hơn, tloong rỉ kỏ 1 viên khṷ hel. Tlêênh rỉ kỏ vă̭ch thee̒nh nhưửng dô̒ ản vă̭ch xoong xoong zạng xương kả và bazng zigzac thăng chỏ khỏl. Năm 2008 fát hiḙ̂n thêm môô̭ch va̒i viên kỏ dươ̒ng khắc zigzac tương tư̭. Niên da̭i môô̭ch ho̒n khṷ fát hiḙ̂n năm 2004 ớ thơơ̒ng thuối C14 la̒ 17.000 năm tlước. Ni la da̭i ziḙ̂n cho nhửng tác fấm mi̭ thwâ̭t dâ̒w tiên kuố kon mo̭l chiểm kư tlêênh nước ha". Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t cho hăi.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
Vươ̒ la̒ diếm kă̭p văn hwả, kác kâw la̭c bô̭ (KLB) báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn ko̒n lad dươ̭c thưư̭c hă̒nh, môi tlươ̒ng cho ngḙ̂ nhân, nhưửng ngươ̒i am hiếw va̒ iêw thích văn hwả zân tôô̭c xinh hwa̭t, tâ̭p liḙ̂n, tlaw dối kinh ngiḙ̂m, ki̭ năng va̒ chiê̒n ră̭i cho thể hḙ̂ tlé.
Tính Hwa̒ Bi̒nh ản hăi dẳi têểnh la̒ bu̒ng tất kỏ bê̒ tă̒i li̭ch xứ, văn hwả, môô̭ch tloong ta̒n kải tlă̭ng kuố mo̭l Viḙ̂t kố, kư tlủ ớ tơ̒ tính khải Bắc mé ta̭p tlung kho̭m nhất ớ tính Hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng nê̒n "Văn Hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng i ta̒ kết tinh dêênh kải thôốch kuố bu̒ng tất, kon mo̭l Hwa̒ Bi̒nh
Hwa̒ Bi̒nh la̒ bu̒ng tất kố pớ mâ̭n ngă̒i, kôô̒ng pơ̭i ta̒n tlải khṷ pôl nổl doo̭c thew hưởng Dôông Nam, ti tôi pơ̭i tlải khṷ Tlươ̒ng Xơn ớ pên khải Tâi i ta̒ la̒ tha dêênh tư̒ bô̒n diḙ̂, thung lṷng kôô̒ng hḙ̂ thôổng, thư̭c bâ̭t foong fủ. Ngăl pớ thơ̒i tiê̒n xứ, kon mo̭l i ta̒ khởm té tha khôổng ớ nơi ni̒ tlêênh meénh tất ni̒, tí la̭i môô̭ch nê̒n văn hwả nối thiểng thể zởi - "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” (VHHB).
