(HBDT) - Kwa nhê̒w bâ̭n khai kwâ̭t kác hang dôô̭ng va̒ dươ̭c ở kuố mo̭l tiê̒n xứ tlêênh diḙ̂ ba̒n Hwa̒ Bi̒nh, tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dôốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả da̒ kỏ nhê̒w fát hiḙ̂n mởi wê̒l nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh (VHHB). Nhưửng lâ̒n hô̭i tháw ớ kác nước tlêênh thể zởi, ôông da̒ chưửng minh cho kác nha̒ khwa hoo̭c thẩi ră̒ng VHHB kỏ niên da̭i lô dơ̒i, da za̭ng va̒ foong fủ hơn nhưngx kẳi da̒ mắt.
Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dôốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả fát hiḙ̂n nhê̒w diếm mởi wê̒l Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.
Nê̒n VHHB ản ba̒ Madeleine Colani nha̒ kháw kố hoo̭c mo̭l Fáp bắt dâ̒w fát hiḙ̂n năm 1926. Thew ba̒ VHHB la̒ nê̒n vawn hwả thuô̭c thế Twa̒n Tân, tức khâw 10.000 năm. Dỏ la̒ kwan niḙ̂m lể thơơ̒ng dất khét wa̒ng kỏ bê̒ mă̭t foong hwả va̒ kwâ̒n thế dôô̭ng vâ̭t hwả thă̭ch la̒ dă̭c chưưng cho thuối.
Tlaw dối kôô̒ng dâ̒n tôi, Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t, Zảm dốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả cho mắt: Wa̒i fát hiḙ̂n mởi wê̒l niên da̭i VHHB kwa kác bâ̭n khai kwâ̭t, dâ̒n tôi fát hiḙ̂n lươ̭ng zi vâ̭t dă̒i, dă̭c dảng kinh nga̭c ớ ha̒ng xỏm Tla̭i va̒ mải khṷ la̒ng Wee̒nh. kỏ lḙ hiểm dươ̭c nỏ tlêênh thể zởi ơ niên da̭i kuổi Kẳnh Tân dâ̒w Twa̒n Tân nhưửng ngươ̒i di xăn bẳnh, hải lươ̭m dớ la̭i nhê̒w ta̒n tích rêênh rỉ. Thew thôổng kê tloong 1m3 kỏ dêểnh 44.000 bo ôốc ớ ha̒ng xỏm Tla̭i xo xẳnh kôô̒ng 9.000 kon va̒ 11.000 ở ha̒ng Kon Moong (Thanh Hwả) va̒ Xuủng Xa̒m (Ha̒ Nô̭i). Xổ lươ̭ng bo ôốc ở la̒ng Wee̒nh tương tư̭ nhơ hang Tla̭i. Xổ lươ̭ng xương tỉnh thew meénh khwáng 500/m3. Xổ lươ̭ng kôông kṷ khṷ hă̭ch kuô̭i ớ 2 zi tích da̭t tluung bi̒nh hơn 70/m3 va̒ hơn 300 meénh tước/m3 châ̒m tích. Ta̭i xỏm Tla̭i, xổ lươ̭ng khṷ kuô̭i ba̒n chể biển thức ăn va̒ chể tác kôông kṷ (nă̭ng tluung bi̒nh 5-10kg) lêênh dển ha̒ng ngi̒n. Nỏ ản zuu̒ng ớ deenh kweenh kác bếp nhỏ kúi, nhê̒w viên ko̒n mâ̒w khṷ khwảng hematitie khắg, lưw hwi̒nh. Kôông kṷ ma̒i lai ngwiên thwí ớ ká ha̒ng Tla̭i, la̒ng Wee̒nh dê̒w fát hiḙ̂n ha̒ng tlăm kẳi, tloong rỉ kẳi khởm nhất ở thơơ̒ng 17.000 năm.
Môô̭ch tloong nhưửng fát hiḙ̂n kwan tloo̭ng ta̭i hang xỏmTla̭i la̒ bă̒ng chưửng khởm nhất wê̒l tư zwi mi̭ thwâ̭t kuố mo̭l ngwiên thwí Viḙ̂t Nam, năm 1982 dâ̒n tôi fát hiḙ̂n hal ho̒n khṷ kỏ vết khắc khác thươ̒ng. Năm 2004 fát hiḙ̂n nhê̒w hơn, tloong rỉ kỏ 1 viên khṷ hel. Tlêênh rỉ kỏ vă̭ch thee̒nh nhưửng dô̒ ản vă̭ch xoong xoong zạng xương kả và bazng zigzac thăng chỏ khỏl. Năm 2008 fát hiḙ̂n thêm môô̭ch va̒i viên kỏ dươ̒ng khắc zigzac tương tư̭. Niên da̭i môô̭ch ho̒n khṷ fát hiḙ̂n năm 2004 ớ thơơ̒ng thuối C14 la̒ 17.000 năm tlước. Ni la da̭i ziḙ̂n cho nhửng tác fấm mi̭ thwâ̭t dâ̒w tiên kuố kon mo̭l chiểm kư tlêênh nước ha". Tiển xi̭ Ngwiển Viḙ̂t cho hăi.
Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.
Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.
Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?
Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.
.jpg)
