(HBDT) - Hwiḙ̂n Iên Thwí kỏ tlêênh 61 va̭n zân, 7 zân tô̭c fê̒w khinh khôổng, tloong rỉ mo̭l Mươ̒ng chiểm 69,22%, mo̭l Kinh chiểm 30%. Mối zân tôô̭c dê̒w kỏ bán xắc văn hwả riêng, dôô̭c dảw, ta̭w rêênh nê̒n văn hwả da za̭ng, foong fủ.
Kác KLB hwiḙ̂n Iên Thwí zaw lưw văn ngḙ̂ báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tô̭c.
Nhửng năm kwa, kôông tác zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c tlêênh diḙ̂ ba̒n ản hwiḙ̂n xác di̭nh la̒ nhiḙ̂m vṷ thươ̒ng xwiên, kóp fâ̒n tiên chiê̒n, fố biển va̒ chiến khai thư̭c hiḙ̂n hiḙ̂w kwá chú chương kuố Dáng, chỉnh xắch fáp lwâ̭t kuố Nha̒ nước. Hwiḙ̂n wí da̒ lă̒nh da̭w, chí da̭w kác kấp tiên chiê̒n, kwản chiḙ̂t kác chú chương, chỉnh xắch wê̒l kôông tác báw tô̒n va̒ fát hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Vởi nhửng zái fáp tích kư̭c, vổn ZHVH vâ̭t thế, fi vâ̭t thế tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n Iên Thwí ản khơi zâ̭l, báw tô̒n va̒ fát hwi. Hwiḙ̂n kỏ 12 zi tích va̒ zănh lam thẳng kắnh da̒ ản kôông nhâ̭n, tloong rỉ 9 zi tích, zănh lam kấp tính, 3 zi tích zănh lam kấp kwuốc za. Bớ năm 2018 dêểnh chi̒ ni̒, bă̒ng kác nguô̒n vổn da̒ tluu̒ng tu, tôn ta̭w môô̭ch xổ zi tích nhơ: chuô̒ Hang, di̒nh Thươ̭ng (xa̭ Iên Tli̭), di̒nh Fú Vḙ̂ (xa̭ Dwa̒n Kết). Zư̭ ản tôn ta̭w, tu bố, zi tích li̭ch xứ chuô̒ Tác Dức (xa̭ La̭c Thi̭nh) bớ nguô̒n xa̭ hô̭i hwả da̒ ản UBNZ tính fê zwiḙ̂t ta̭i Kwiết di̭nh xổ 478/QĐ-UBND ngă̒i 15/3/2022.
Tloong hwa̭t dôô̭ng báw tô̒n ZXVH fi vâ̭t thế, hwiḙ̂n dấi meḙnh kiếm kê, ghi zănh, chiê̒n ră̭i va̒ fát hwi ZXVH, tôn vinh kác ngḙ̂ nhân. Tlêênh diḙ̂ ba̒n kỏ 115 dô̭i văn ngḙ̂ xỏm, bán; thă̒nh lâ̭p ả KLB chiêng Mươnf xa̭ La̭c Xi̭, xa̭ Hư̭w Lơ̭i, KLB hát che̒w xa̭ Ngoo̭c Lương; KLB Mo Mươ̒ng hwiḙ̂n Iên Thwí. Kwan tâm chiê̒n ră̭i, báw lưw, chaw chwiê̒n ZXVH da̒ thă̒nh lâ̭p kác KLB "Zư̭ zi̒n, fát hwi zả tli̭ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng" ớ kác xa̭ Da Fúc, La̭c Lương, La̭c Xi̭; kướ ha̒ng "Tlang fṷc ảw za̒i - tlang fṷc O đô̒ng" xa̭ La̭c Thi̭nh. Tloong hwiḙ̂n kỏ 2 ngḙ̂ nhân Mo Mươ̒ng ản vinh zănh "Ngḙ̂ nhân Ưw tủ" lỉnh vư̭c ZXVH.
Kôông tác báw tô̒n vổn ZXVH ản gẳn kôô̒ng thể meḙnh zu li̭ch diḙ̂ fương. Tlêênh diḙ̂ ba̒n kỏ da za̭ng diếm zu li̭ch tâm linh thu hút kheéch zu li̭ch nhơ: chuô̒ Hang (xa̭ Iên Tli̭), chuô̒ Tacd Dức (xj La̭c Thi̭nh), zănh thẳng hang Rác - dôô̭ng Thiên tôn (xa̭ Ngoo̭c Lương), di̒nh Xa̒m (xa̭ Fủ La̭i)... Thôông kwa báw tô̒n, fát hwi kác ZXVH da̒ tác dôô̭ng tích kư̭c dêểnh nhê̒w lỉnh vư̭c kuố dơ̒i khôổng xa̭ hô̭i, la̒ thăi dối ziḙ̂n maw va̒ nơơng kaw dơ̒i khôổng văn hwả tinh thâ̒n kuố nhân zân, kóp fâ̒n kuúng kổ khổi da̭i do̒n kết to̒n zân, thư̭c hiḙ̂n thẳng lơ̭i kác nhiḙ̂m vṷ chỉnh tli̭ KT-XH tlêênh diḙ̂ ba̒n.
Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.
Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?
Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.
Xa̭ Foong Fủ la̒ bu̒ng tất kuố văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. bán Mươ̒ng Kwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ – pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản ta̒n foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n tang kôô̒ng pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng Khu báw tô̒n khôông zan văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, xỏm Lwi̭ Ái, hưởng têểnh fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, nơng kaw tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Ớ bu̒ng Mươ̒ng Chiê̒ng, thi̭ tlẩn Vṷ Bán (La̭c Xơn) kỏ môô̭ch lḙ̂ hô̭i dă̭c xắc ản tố tlức kử 3 năm 1 lâ̒n, di̭ la̒ lḙ̂ hô̭i dê̒n Tlươ̒ng Kha̭. Dê̒n ớ tlêênh pơ̭ khôông Pưới, ớ khân khươ̭ keẻnh tôô̒ng Mươ̒ng Tla̒w, thơ̒ 3 bi̭ thâ̒n Kun Zo̒l la̒ mo̭l chwiên báw tlơ̭ nôông ngiḙ̂p, dă̭i zân la̒ tôô̒ng la̒ na̒, tỏn dác tưởi tôô̒ng na̒, kâl lo̭, lôông kâl pôông, chuông pái, báw tlơ̭ muô̒ ma̒ng, ản nhân zân tloong bu̒ng tôn la̒ thă̒nh hwa̒ng.
