(HBDT) - Bớ khi̒ ko̒n rét da̒ ản dẳm mêê̒nh tloong thiểng ke̒n be̒ zu zương, diḙ̂w hát khắp bớ kác kṷ. Dêểnh khi̒ ká lêênh, nhưửng zai diḙ̂w mô̭c ma̭c rỉ da̒ ngẩm baw ba̒ Ha̒ Thi̭ Bích ớ xỏm Xăm Pa̒, xa̭ Na̒ Fo̒n (Mai Châw) khi̒ nó ó hăi. Dêểnh chi̒ ni̒, ba̒ tlớ thee̒nh môô̭ch tloong ít ngươ̒i "khăi" khắp, hết mêê̒nh zư̭ zi̒n, báw tô̒n va̒ fát hwi zả tli̭ zân tôô̭c.
Lớp hoo̭c Khắp Thải ta̭i nha̒ Văn hwả
kuố ba̒ Ha̒ Thi̭ Bích (thử hal, bên dăm), xỏm Xăm Pa̒, xa̭ Na̒ Fo̒n, hwiḙ̂n
Mai Châw.
Khinh tha, ká lêênh ớ Mai Châw, vuu̒ng dất dâ̭m bán xắc văn hwả
Thải, dă̭c biḙ̂t la̒ kác la̒n diḙ̂w zân ka. Thuối kon rét ba̒ Ha̒ Thi̭
Bích ká lêênh kuu̒ng thiểng ke̒n, la̒n diḙ̂w hát hát khắp, hát ru, hát
zaw zwiên, hát tloong dảm kưởi, dám ma... Kác ba̒i hát, zai diḙ̂w tư̭
nhiên ngẩm baw mo̭l khi̒ no̒ chăng hăi. Ba̒ xăi mê hoo̭c hát va̒ kỏ chất
zoo̭ng rất tloong tléw, khwé, kaw vút dấi chất tư̭ xư̭ la̒ lăi dôô̭ng
mo̭l iểng. Ớ thuối 60, ba̒ Bích vấn lwiển lẳi nhưửng diḙ̂w khắp tloong
tléw, ngân vang. Ản hát, ba̒ koi la̒ niê̒m vui, niê̒m ha̭nh fúc.
Hơn 40 năm xăi mê kôô̒ng la̒n diḙ̂w khắp, ba̒ Bích da̒ xưw tâm, dă̭ch
lơ̒i rất nhê̒w ba̒i hát khắp nh:
"Ủn vấn dơ̭i eenh", da̭t zái B Ngă̒i hô̭i văn hwả zân tôô̭c Thải
lâ̒n thử nhất, tính La̭i Châw năm 2-14, "Hát ru kon" da̭t zái
kả nhân xwất xắc ta̭i Liên hwan
zoo̭ng hát hăi zân ka kác zân tôô̭c to̒n kwuốc lâ̒n thử 3 kuu̒ng nhê̒w zẩi
kheen da̒ kỏ thă̒nh tích xwất xắc tham za kuô̭c thi hát zân ka. Nô̭i zuung
chưở dưư̭ng ti̒nh iêw thiên nhiên, ka ngơ̭i kwê hương, dất nước... Dớ la̭i rẩw
ẩn tloong xưw tâ̒m, xảng tác va̒
biếw ziḙ̂n, ha ko̒n thẩi ba̒ Bích nhơ môô̭ch kho ta̒ng khôổng wê̒l hát
khắp va̒ văn hwả Thải. Vi̒ ba̒ nhở ro̭ tưư̒ng chiê̒n thwiết, tư̒ng kâw
chiḙ̂n wê̒l hát khắp.
Dêểnh kôô̒ng Mai Châw, zu kheéch tha wê̒l kôô̒ng hi̒nh ắnh nhưửng
mail nhỏl Thải tloong kẳi ảw kỏm
mê̒m ma̭i, wẳl nhuung den kăng tla̒n khức khôổng, tha thướt nhơ bước tha
bớ kác kâw chiḙ̂n kố. Nhưửng kâw khắp, diḙ̂w xwe̒ dươ ha wê̒l miê̒n kỉ
ức mḙ̂ thẩi hết zả tli̭ kuố văn hwả zân tôô̭c. Moong ră̒ng nhửng dam mê
kuố ba̒ Ha̒ Thi̭ Bích xḙ ản nhân lênh, vuu̒ng Tâi bắc xḙ bơơ̒ng tlảng
nhơ hwa ban kuu̒ng la̒n diḙ̂w khắp Thải xăi dẳm loo̒ng ngươ̒i.
Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.
Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?
Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.
Xa̭ Foong Fủ la̒ bu̒ng tất kuố văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. bán Mươ̒ng Kwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ – pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản ta̒n foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n tang kôô̒ng pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng Khu báw tô̒n khôông zan văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, xỏm Lwi̭ Ái, hưởng têểnh fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, nơng kaw tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Ớ bu̒ng Mươ̒ng Chiê̒ng, thi̭ tlẩn Vṷ Bán (La̭c Xơn) kỏ môô̭ch lḙ̂ hô̭i dă̭c xắc ản tố tlức kử 3 năm 1 lâ̒n, di̭ la̒ lḙ̂ hô̭i dê̒n Tlươ̒ng Kha̭. Dê̒n ớ tlêênh pơ̭ khôông Pưới, ớ khân khươ̭ keẻnh tôô̒ng Mươ̒ng Tla̒w, thơ̒ 3 bi̭ thâ̒n Kun Zo̒l la̒ mo̭l chwiên báw tlơ̭ nôông ngiḙ̂p, dă̭i zân la̒ tôô̒ng la̒ na̒, tỏn dác tưởi tôô̒ng na̒, kâl lo̭, lôông kâl pôông, chuông pái, báw tlơ̭ muô̒ ma̒ng, ản nhân zân tloong bu̒ng tôn la̒ thă̒nh hwa̒ng.
