Khu zi tích li̭ch xứ Nha̒ mẳi in tiê̒n ớ xa̭ Fủ Ngiḙ̂ (La̭c Thwí) ha̒ng năm tỏn ản tư̒ zu kheéch têểnh thăm kwan, thi̒m hiếw. 

Xứ xắch gi la̭i, pớ kuổi thể kí XIX, thư̭c zân Fáp liên tiêpc kấp chẩi fép cho ta̒n kác nha̒ tư xán Fáp paw bu̒ng tất La̭c Thwí chiểm tất lâ̭p dô̒n diê̒n, xúc tiển wiḙ̂c thwê pơ̭i khai thác kâl hâ̒ng. Ta̒n năm 1893 - 1899, tlêênh diḙ̂ pa̒n hwiḙ̂n La̭c Thwí kỏ 8 na̒h tư xán Fáp, chiểm 11.445ha tất lâ̭p dô̒n diê̒n. Khu bư̭c xa̭ Kổ Ngiḙ̂ (măi thuô̭c xa̭ Fủ Ngiḙ̂) nă̒m tloong khu dô̒n diê̒n ka̒ fê Chi Nê kuố nha̒ tí fủ mo̭l FápEnet Bo-ren, Ôông Bo - ren ta̒ tá tha hơn 40 năm tí khai fả pơ̭i xâi dô̒n diê̒n. Năm 1943, zo fái tlớ wê̒l Fáp, ôông Bo - ren paảnh la̭i cho za di̒nh ôông pa̒ Dô̭ Di̒nh Thiḙ̂n, nha̒ tư xán Viḙ̂t Nam iêw nước kôô̒ng pơ̭i zả 2.000 la̭ng wa̒ng. 

Dô̒n diê̒n kỏ ziḙ̂n tích 7.331ha, za̒i 13km, hôô̭ng 9km kôô̒ng pơ̭i ta̒n keẻnh hâ̒ng ka̒ fê, kâl tu, tlu, che̒. Ớ ni, ôông Bo - ren ta̒ cho xâi tư̒ khu nha̒ kiên kổ, khu chểbiển ka̒ fê, khu ku̒m tla̭i cho tlu po̒ ớ… Khăw ngă̒i 2/9/1945, nước Viḙ̂t Nam Zân chú kôô̭ng hwa̒ tha tơ̒i fái dổi mă̭t pơ̭i tư̒ khỏ khăn, gôô̒ng mêê̒nh pơ̭i kải chă̭c tỏl, chă̭c zốt, chă̭c pên wa̒i paw. Nê̒n kinh tể kiḙ̂t kwḙ̂, chăng kỏ éw tiê̒n no̒, dất nước i bươ̒ tlái kwa na̭n tỏl zo tlỉnh xắch kuố fát xít Nhâ̭t, kwân Tướng, kwân Fáp thi̒m kắch gâi khức ép wê̒l kinh tể… 

Tlước ta̒nk hỏ khăn di̭, tli thức Viḙ̂t Nam i ta̒ kỏ tư̒ toỏng kóp kwan tloo̭ng, kỏ ngiḙ̂ hết khức to lởn. Tloong xổ ta̒n nhân xi̭ tlỉ thửc tiêw biếw thơ̒i ki̒ ni̒ kỏ ôông Dô̭ Di̒nh Thiḙ̂n. Ta̒n hwa̭t dôô̭ng pơ̭i toỏng kóp ta̒i tlỉnh kuố ôông kôô̒ng za di̒nh kỏ liên kwan têểnh xư̭ kiḙ̂n thă̒nh lâ̭p ngă̒nh Ta̒i tlỉnh Viḙ̂ Nam, têểnh xư̭ tha tơ̒i kuố dôô̒ng pa̭c ta̒i tlỉnh - dôô̒ng pa̭c Kṷ Hô̒, mo̒ dô̒n diê̒n Chi Nê kuố ôông la̒ miểng ản Chỉnh fú kắch ma̭ng tă̭ch nha̒ mẳi in tiê̒n dâ̒w tiên tloong ta̒n ngă̒i dâ̒w Tlỉnh kwiê̒n mởi thă̒nh lâ̭p. 

Thew lơ̒i zởi thiḙ̂w kuố hưởng zâ̭n biên khu zu li̭ch, ớ ni, ta̒n tơ̒ chẩi pa̭c Viḙ̂t Nam kỏ mâ̭nh zả ká nhất la̒ "100 dôô̒ng” hăi ko̒n ản hôốc la̒ "tơ̒ pa̭c kon tlu xeenh” kúo tlỉnh kwiê̒n kắch ma̭ng Viḙ̂t Nam tha tơ̒i, khắng di̭nh bi̭ thể pơ̭i tlú kwiê̒n kuố zân tôô̭c Viḙ̂t Nam. Tloong thơ̒i zan nha̒ mẳi in tiê̒n hwa̭t dôô̭ng ớ dô̒n diê̒n Chi Nê, tí tleẻnh fái ản dố, kôông nhân na̒h mẳi chí in pa̭c paw ka̭ 3 - 4h, Pớ khảng 12/1946 - 2/1947, Kơ kwan Ẩn lwa̭t Tlung ương tă̭ch ớ dô̒n diê̒n Chi Nê i ta̒ kung kấp cho ta̒n ngă̒nh, diḙ̂ fương pớ Nam Tlung Bô̭ tlớ tha khwáng 400 tliḙ̂w dôô̒ng pa̭c Viḙ̂t Nam. Xổ tiê̒n ni̒ ta̒ hô̭ tlơ̭ nguô̒n lư̭c tí tlang bi̭ bṷ khỉ, lương thư̭c, thuốc mem fṷc bṷ kuô̭c khảng chiển chẩng thư̭c zân Fáp. 

Năm 2007, khu zi tích li̭ch xứ Nha̒ mẳi in tiê̒n ớ dô̒n diê̒n Chi Nê (1946 - 1947) ản Na̒h nước xếp ha̭ng zi tích li̭ch xứ kấp kuốc za. Ngăl khăw ản kôông nhâ̭n, kôông tác báw tô̒n pơ̭i fát hwi zả tli̭ zi tích nhănh choỏng ản la̒. WBNZ hwiḙ̂n La̭c Thwí lâ̭p kwi hwă̭ch tli tiết ản WBNZ tính fê zwiḙ̂t kwi hwă̭ch kôô̒ng pơ̭i ziḙ̂n tích 15,64 ha, paw bô̒m ta̒n kác ha̭ng mṷc: Xướng in tiê̒n, nha̒ Bác Hô̒ wê̒l thăm pơ̭i la̒ wiḙ̂c, kho tí pa̭c, nha̒ hô̭i tlươ̒ng, nha̒ tỏn tiếp, fu̒ diêw ớ khu xướng in, xân wâ̒n lôông kâl, hḙ̂ thôổng zaw thôông ká thắi khu bư̭c, khu kôông biên wâ̒n hwa, khu tỏn tiếp kôô̒ng pơ̭i ta̒n kôông tli̒nh văn hwả, pui zôô̭ng zải tlỉ… 

Dôô̒ng chỉ Tlâ̒n Kuốc Twẩn, Chú ti̭ch WBNZ xa̭ Fủ Ngiḙ̂ cho hăi: "Tloong ta̒n năm kwa, kôông tác kwán lỉ, báw tô̒n khu zi tích li̭ch xứ Nha̒ mẳi in tiê̒n kôô̒ng pơ̭i kôông tli̒nh Nha̒ tướng niḙ̂m mo̭l kỏ kôông pơ̭i kản bô̭, kôông nhân nha̒ mẳi in tiê̒n ớ dô̒n diê̒n Chi Nê ản dám báw. Khu zi tích la̒ kôông tli̒nh kỏ ỉ ngiḙ̂, la̒ miểng lưw zư̭ ta̒n zẩw ản li̭ch xứ kuố môô̭ch thơ̒i ki̒ kắch ma̭ng bé bang kuố zân tôô̭c Viḙ̂t Nam. Thơ̒i zan kwa, khu zi tích i ta̒ tỏn ha̒ng chṷc ngi̒n lươ̭t zu kheéch têểnh pớ tư̒ nơi thăm kwan, hoo̭c tâ̭p pơ̭i ngiên kửw”.

KÁC TIN KHÁC

Bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tối thăi nhơ̒ mô hi̒nh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng

Lưw zư̭ bán xắc văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Thiêng liêng Lḙ̂ Kă̒w ngư, thá hwa dăng tlêênh khôông Da̒

Báw ta̒ng Zi xán văn hwả Mươ̒ng lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

---

Xa̭ Hơ̭p Tiển zư̒ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng

Kiếm tla tiển dô̭ zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong

Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t ti têểnh bu̒ng khỏ - Lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.