Ta̒n thâ̒i mo la̒ ngi lḙ̂ tloong lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ zân tôô̭c Mươ̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh năm 2023. 

Thâ̒i mo Bu̒i Văn Zứm, xỏm Zâ̭m Ko̭, xa̭ Thươ̭ng Kôốc (La̭c Xơn) zởi thiḙ̂w wê̒l bô̭ khót la̒ lḙ̂.

Zả tli̭, khức khôổng kuố Mo Mươ̒ng

Mo Mươ̒ng la̒ môô̭ch zi xán văn hwả dă̭c xác, fán ắnh nâhn xinh kwan, bṷ tlṷ kwan dôô̭c dảw kuố zân tôô̭c Mươ̒ng, kỏ tư̒ ỉ ngiḙ̂ zảw zṷc dổi pơ̭i kj dôô̒ng. Pô̭ têểnh Mo Mươ̒ng la̒ pô̭ têểnh ta̒n ngi lḙ̂ zân zan kỏ tỉnh thiêng ản xứ zṷng tloong tang lḙ̂ hăi ngi lḙ̂ kă̒w cho tư̒ kải thôốch lee̒nh kuố mo̭l Mươ̒ng. Mo gẳn liê̒n pơ̭i woo̒ng tơ̒i kuố kon mo̭l, pớ ka̭ tha thiểng nha̭m cha̒w tơ̒i, mo kă̒w cho kon dét hăi ăn, ká choỏng. Thuối tlướng thă̒nh, bai tlo̒ kuố thâ̒i mo ko̒n ản hăi dẳi têểnh kwa dảm kưởi, tloong lḙ̂ khẩn tố tiên hal ho̭ têểnh tỏn zu hăi lḙ̂ mư̒ng nhơ̒ mởi, lḙ̂ maách nha̒, kă̒w khức khwé, bi̒nh an.. tloong ta̒n kác lḙ̂ hô̭i mo̭l Mươ̒ng, mo kă̒w cho mươ thwâ̭n, xỏ hwa̒, muô̒ bṷ ản tư̒. Ka̭ khẳm mă̭t, xuôi thăi wê̒l pơ̭i mươ̒ng Ma, thâ̒i mo toỏng bai tlo̒ la̒ kă̒w nổl zoong hô̒n mo̭l chít wê̒l thể zởi mươ̒ng Ma. 

Thew thơ̒i zan, mo bi̭ kắch zám, tư̒ zả tli̭ tliê̒n thôổng tloong mo mai môô̭ch. Ngă̒i măi, Mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh kỏ tư̒ biển tối gô̒m kải mởi, kải tích kư̭c. Mo i zư̭ bi̭ tlỉ tlung tâm tloong tơ̒i khôổng tinh thâ̒n mo̭l Mươ̒ng ớ Hwa̒ Bi̒nh, Tư̒ kôông tli̒nh ngiên kửw văn hwả, văn hoo̭c, nhân hoo̭c kuố ta̒n hoo̭c zá tloong nước pơ̭i kuốc tể i ta̒ ngiên kửw, la̒ xảng tó ta̒n zả tli̭ kuố Mo Mươ̒ng ka̒ng khắc thêm khức khôổng kuố Mo Mươ̒ng tloong loo̒ng zân tôô̭c. 

Tlaw tối wê̒l ta̒n zả tli̭ dă̭c biḙ̂t kuố Mo Mươ̒ng nha̒ ngiên kửw, Ngḙ̂ nhân Ưw tủ Bu̒i Văn Nơ̭i, xa̭ Foong Fủ (Tân La̭c) cho la̒: Zả tli̭ tâ̒w tiên nối bâ̭t la̒ tỉnh xứ thi tê̒w pơ̭i ta̒n nô̭i zung liên kwan li̭ch xứ zân tôô̭c pơ̭i nhân lwa̭i, pớ tliḙ̂n Té tất, Té dác, Té mo̭l, ka̭ ko̒n ăn hang ớ lô̭ têểnh ka̭ thi̒m tha kúi, tơ thă̒m, lo̭ kảw, la̒ nha̒, kỏ nha̒ kước, hăi chể ta̭w kôông kṷ pă̒ng tôô̒ng la̒ nô̒l xeenh, xâi kung diḙ̂n… Pên keḙnh di̭ la̒ zả tli̭ wê̒l tâm linh, foong tṷc. Mo̭l Mươ̒ng kwan niḙ̂m chít chăng fái la̒ hết. La̭i Mươ̒ng Ma thổl thăm pan tâ̒w ko̒n la̭, linh hô̒n kâ̒n fái kỏ ôông mo tắch páw mởi hăi ăn oỏng, hăi dẳi eenh ủn ho̭ ha̒ng, nhâ̭n tôô̒ng na̒, nha̒ kước, thuô̭c ản ta̭ng khả ti la̭i fu̒ hô̭ dô̭ tli̒ cho thôn kon. Kwa ôông Mo, mo̭l chít dă̭n thôn kon fái hăi khôổng nhân da̭w, thương ươ, kwỉ tloo̭ng ká thắi, eenh ủn ma̭ng tloong nha̒ fái hăi nhươ̒ng ha̒, thôông kám, tha thử… Wa̒i tha, mo Mươ̒ng ko̒n dă̭i kon mo̭l wê̒l zả tli̭ kuố law dôô̭ng xảng ta̭w kôô̒ng pơ̭i tư̒ zả tli̭ khác nươ wê̒l tư tướng chiết hoo̭c, Ngḙ̂ thwâ̭t biếw ziḙ̂n, thiểng pô̭ meḙnh… 

Tlái kwa tư̒ thể kí, têểnh măi, Mo Mươ̒ng i ko̒n kỏ khức khôổng pê̒n bí pơ̭i zân tôô̭c Mươ̒ng. Pớ kwả khử têểnh hiḙ̂n ta̭i, ta̒n thể hḙ̂ mo̭l Mươ̒ng i ta̒ lưw zư̭, chwiê̒n meḙnh pơ̭i fát hwi môô̭ch kắch pê̒n bư̭ng ta̒n zả tli̭ kuố Mo Mươ̒ng, la̒ dêênh khức khôổng, khức lan twá khu hôô̭ng kuố zi xán văn hwả fi bâ̭t thế bô ku̒ng kwỉ zả ni̒. 

Hă̒nh tli̒nh zoong Mo Mươ̒ng tha thể zởi

Tí báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng, pớ năm 2010 têểnh măi, tính Hwa̒ Bi̒nh kỏ tư̒ zái fáp . Zi xán Mo Mươ̒ng ản tăng kươ̒ng twiên tliê̒n, zởi thiḙ̂w, kwáng bả thôông kwa xâi zư̭ng tin, ba̒i wê̒l ta̒n ngi lḙ̂: xưw tâ̒m, xảng tác, chwiến thế xấn khẩw hwả zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng têểnh pơ̭i zu kheéch; zoong nô̭i zung tli̒nh ziḙ̂n wê̒l Mo Mươ̒ng paw ta̒n tlương tli̒nh, xư̭ kiḙ̂n ká kuố tính. Tlêênh diḙ̂ pa̒n tính thă̒nh lâ̭p ản 5 kâw la̭c bô̭ Mo Mươ̒ng kấp hwiḙ̂n ớ ta̒n hwiḙ̂n: La̭c Xơn, Tân La̭c, Kaw Foong, Iên Thwí, Kim Bôi. Pên keḙnh di̭, wiḙ̂c Nha̒ nước foong tă̭ng zănh hiḙ̂w Ngḙ̂ nâhn Nhân zân, Ngḙ̂ nhân Ưw tủ li̭nh bư̭c văn hwả cho ta̒n ngḙ̂ nhân, tloong di̭ kỏ ngḙ̂ nâhn Mo Mươ̒ng i ta̒ chwiê̒n tư̒ dôô̭ng lư̭c cho ta̒n mo̭l nẳm zư̭ zi xán tham za tích kư̭c paw wiḙ̂c báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả. 

Năm 2015, tính tỏn nhâ̭n bă̒ng báw tlơ̭ kuố Liên hiḙ̂p ta̒n kác hô̭i UNESCO Viḙ̂t Nam cho zi xán văn hwả "Mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh”. Ngă̒i 19/1/2026, Bô̭ tlướng Bô̭ VH,TT&ZL kỏ Kwiết di̭nh khổ 246/QĐ-BVHTTDL zoong Mo Mươ̒ng paw zănh mṷc Zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za. Năm 2020, Mo Mươ̒ng ản Thú tưởng Chỉnh fú chí da̭w cho̭n lươ̭ la̒ zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kâ̒n xâi zư̭ng hô̒ xơ kuố za tí dḙ̂ tli̒nh UNESCO gi zănh paw zănh khắch Zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kâ̒n báw bḙ̂ khấn kấp. WBNZ tính Hwa̒ Bi̒nh ban hă̒nh Kể hwă̭ch khổ 220/KH-UBND, ngă̒i 25/11/2021 fổi hơ̭p xâi zư̭ng bô̭ hô̒ xơ khwa hoo̭c wê̒l zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng dḙ̂ tli̒nh UNESCO gi zănh tloong zănh khắch zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kâ̒n báw bḙ̂ khấn kấp.

Tính ha i ta̒ thă̒nh lâ̭p Ban Chí da̭w, Ban Tố tlức bô̭ hô̒ xơ kuố za wê̒l zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng, Xớ VH,TT&ZL tê̒w pơ̭i Viḙ̂n Âm nha̭c, Hoo̭c biḙ̂n Âm nha̭c kuố za Viḙ̂t Nam (dơn bi̭ tư bẩn) tố tlức pô̭ meḙnh wê̒l Mo Mươ̒ng tlêênh diḙ̂ pa̒n tính. Khăw di̭ tố tlức kháw xát, kiếm kê zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng, thu thâ̭p bán kam kết kuố kôô̭ng dôô̒ng nẳm zư̭ zi xán tlêênh diḙ̂ pa̒n ta̒n kác tính: Ninh Bi̒nh, Xơn La, Thănh Hwả, Fủ Tho̭, Dắk Lắk pơ̭i TF Ha̒ Nô̭i. Bô̭ VH,TT&ZL tê̒w pơ̭i WBNZ tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức Hô̭i tháw tloong nước, hô̭i tháw khwa hoo̭c kuốc tể thu hút ản tư̒ hoo̭c zá kuố tể la̒ ta̒n chwiên za tâ̒w ngă̒nh wê̒l văn hoo̭c ngḙ̂ thwâ̭t, chwiên za fán biḙ̂n hô̒ xơ thuô̭c ta̒n li̭nh bư̭c zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuố UNESCO. Viḙ̂n Âm nha̭c i ta̒ tiển hă̒nh xưw tâ̒m, thu âm thiểng, gi hi̒nh wê̒l zi xán Mo Mươ̒ng; biết hô̒ xơ khwa hoo̭c pơ̭i la̒ hâ̭w ki̒ fim tư liḙ̂w… 

Kôô̒ng kôông chức văn hwả - xa̭ hô̭i xa̭ Thươ̭ng Kôốc (La̭c Xơn), ta̒n tôi têểnh thăm thâ̒i mo Bu̒i Văn Zứm ớ xỏm Zâ̭m Ko̭ - môô̭ch tloong ta̒n mo̭l ản tham za tlư̭c tiếp paw kwả tli̒nh gi hi̒nh tloong bô̭ hô̒ xơ kuốc za Mo Mươ̒ng. Pên kước voỏng nha̒ khaa̒nh, nơng niw thủl khót dởng dô̒ la̒ lḙ̂ mo, ôông cho ta̒n tôi ngỏ bô̭ khót lḙ̂ fṷc thươ̒ng hăi mă̭c, bô̭ khót kỏ chuông, neenh moong, ta̒n lwa̭i khṷ, thẳnh thư. Ôông Zứm pô̭ meḙnh: Pớ khâi nhó tôi ươ iểng mo, mé fái têểnh năm 40 thuối mởi tlỉnh thức la̒ ngê̒. Tôi la̒ tơ̒i thử 8 la̒ ngê̒ mo kuố zoo̒ng ho̭. Tôi ươ tỉnh nhân văn, dă̭i páw thôn kon khôổng thôốch tḙp, dá kích ta̒n tưở khăi ha̭w, lươ̒i la̒… ản pô̭ têểnh tloong ta̒n ba̒i mo. Ản cho̭n kwăi hi̒nh tloong bô̭ hô̒ xơ Mo Mươ̒ng kuố za, tôi kôô̒ng pơ̭i môô̭ch thâ̒i mo kôô̒ng la̒ zất binh zư̭, tư̭ ha̒w kốp fâ̒n kwáng bả Mo Mươ̒ng tha thể zởi. Tôi i gi la̭i ta̒n lơ̒i mo pă̒ng chư̭ kuốc ngư̭ ti̒ chwiê̒n la̭i cho thôn kon tơ̒i khăw. Ta̒n tôi moong hảw Dáng, Nha̒ nước, ta̒n kác kấp, ngă̒nh tiếp tṷc kwan tâm báw tô̒n pơ̭i fát hwi zả tli̭ kuố Mo Mươ̒ng. 

Tiển xi̭ Fa̭m Minh Hương, Viḙ̂n tlướng Viḙ̂n Âm nha̭c khắng di̭nh: Têểnh ka̭ ni̒, bô̭ hô̒ xơ zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng i ta̒ la̒ xoong tli̒nh ta̒n kác kấp kỏ thấm kwiê̒n thew kwi di̭nh. Ka̭ zi xán Mo Mươ̒ng ản UNESCO gi zănh paw zănh khắch Zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kâ̒n báw bḙ̂ khấn kấp xḙ bớ tha tư̒ kơ hô̭i hơn cho wiḙ̂c báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ kuố zi xán Mo Mươ̒ng nhơ: zúp nơng kaw ngẳm ngi̭ kuố kôô̭ng dôô̒ng dổi pơ̭i wiḙ̂c zi̒n zư̭, báw bḙ̂ bổn zi xán kwỉ zả kuố zân tôô̭c mêê̒nh; zúp cho zi xán Mo Mươ̒ng ản báw tô̒n, fát hwi môô̭ch kắch hḙ̂ thôổng, pê̒n bư̭ng ớ ta̒n diḙ̂ fương thôông kwa tliến khai kể hwă̭ch báw bḙ̂ zi xán i ta̒ ản Viḙ̂t Nam kam kết tloong hô̒ xơ dḙ̂ tli̒nh. Mo Mươ̒ng chăng chí ản lwâ̭t fáp kuố Nha̒ nước Viḙ̂t Nam kam kết thư̭c hḙ̂in, mo̒ ko̒n thew kwi di̭nh chung cho zi xán văn hwả thể zởi, ká kôô̭ng dôô̒ng xḙ paw kuô̭c báw tô̒n, fát hwi zả tli̭ thôốch tḙp kuố zi xán.