Pô̭ têểnh nha̭c kṷ zân tôô̭c Mươ̒ng kỏ thế pô̭ têểnh tư̒ lwa̭i nha̭c kṷ nhơ chiêng, khảw ôi, ko̒ ke… ản zu̒ng tư̒. Mé dổi pơ̭i ke̒n Bí Dôi, môô̭ch nha̭c kṷ zất dôô̭c dảw tluổ kỏ tư̒ năm năi ản mo̭l Mươ̒ng hwiḙ̂n bu̒ng kaw Da̒ Bắc lưw zư̭, báw tô̒n pơ̭i kwỉ tloo̭ng.
Ngḙ̂ nhân Dinh Xwân Zaw (thử hal pên chiêw), tiếw khu Tâ̒i Măng, thi̭ tlẩn Da̒ Bắc (Da̒ Bắc) tli̒nh ziḙ̂n ke̒n Bí Dôi.
Bí Dôi ko̒n ản mo̭l Mươ̒ng hwiḙ̂n Da̒ Bắc hôốc la̒ Pí Tôi, Fí Tôi. Mo̭l Mươ̒ng hủl ke̒n Bí Dôi tloong ta̒n zi̭p pui zôô̭ng, lḙ̂ Thết kôô̒ng pơ̭i tloong ta̒n khwắnh khắc pô̭ meḙnh khăw ta̒n zơ̒ la̒ wiḙ̂c tlḙ̂t nhoo̭c. Ke̒n Bí Dôi i ta̒ tlớ thă̒nh môô̭ch lwa̭i nha̭c kṷ chăng thế thiểw, la̒ dêênh hô̒n kốt kuố mo̭l Mươ̒ng ớ bu̒ng kaw ni̒. Pô̭ wê̒l nguô̒n kôốc kuố ke̒n Bí Dôi, ngḙ̂ nhân Dinh Xwân Zaw, tiếw khu Tâ̒i Măng, thi̭ tlẩn Da̒ Bắc cho hăi: Chăng mắt ke̒n Bí Dôi kỏ pớ ka̭ no̒, pớ nhó tôi ản tlẳng iểng ta̒n kác ha̭m pô̭ la̭i kâw tliḙ̂n wê̒l nguô̒n kôốc tha tơ̒i ke̒n Bí Dôi. Tliḙ̂n kế hă̒ng, mâ̭n ngă̒i khâi hơ, kỏ môô̭ch tla̒ng tlal bi̭ lu̒l mé kỏ loo̒ng ươ môô̭ch mo̭l ỉ pả zất thôốch, hảw pô̭ pơ̭i mo̭l ỉ pả ni̒ mé chăng pô̭ ản, tla̒ng ngẳm ma̭i mởi ngẳm tha môô̭ch lwa̭I nha̭c kṷ tí pô̭ lêênh loo̒ng mêê̒nh. Tla̒ng tlal ti lêênh hâ̒ng thi̒m cho̭n ôổng lảw kha̒ zoong wê̒l kắch, ko̭t, xẩi khô tlêênh gác pếp gép thă̒nh tôi, khwét 16 lô̭ kép, lḙ̂ ố lôông dôi cho paw tâ̒w ke̒n tí hủl tha thiểng ke̒n zu zương, tha thiết tó ti̒nh pơ̭i mo̭l mo̒ mêê̒nh ươ. Ỉ tướng dôô̭c dảw ản tla̒ng tlal zoong paw ớ ni la̒ kâl ke̒n dôi kỏ 2 ôổng lảw tôi fép tê̒w ha̒ tí hảw pô̭ lêênh tla̒mg tlal hảw kỏ tôi kôô̒ng pơ̭i mo̭l ỉ pả. Kôô̒ng ti̒nh kám tlân thă̒nh kuố tla̒ng tlal lu̒l, ngươ̒I ỉ pả dôô̒ng loo̒ng wê̒l tlung môô̭ch nha̒, xâi tố ẩm… Pớ di̭ lwa̭i nha̭c kṷ ni̒ tha tơ̒I ản tă̭ch thên la̒ "Fí Tôi”, ngă̒i măi thươ̒ng hôốc la̒ Bí Dôi - ản mo̭l Mươ̒ng bỉ thăi cho thiểng hôốc mo̭l mêê̒nh ươ, thiểng hôốc kuố ti̒nh iêw tôi lưở.
Thew ôông Zaw, tí la̒ ản 1 kải ke̒n Bí Dôi chăng lởi, fái cho̭n tư̒ kâl lảw kha̒ kỏ ngo̭n kôô̒ng tư̒ ố lôông dôi mởi la̒ dêênh ản môô̭ch kải ke̒n. Khăw ni̒, ke̒n Bí Dôi chăng tlí ản hủl tloong kuô̭c khôổng thươ̒ng ngă̒i mo̒ ko̒n ản biếw ziḙ̂n hwa̒ paw ta̒n lwa̭i nha̭c kṷ khác ớ lḙ̂ hô̭i, hô̭i thi, hô̭i ziḙ̂n. Thă̒nh tích kaw nhất mo̒ ôông kỏ ản la̒ hwi tlương pa̭c ká thắi twa̒n kuốc. Zấp ni̒ ke̒n Bí Dôi ản zoong paw hủl ớ môô̭ch khổ miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng tlêênh diḙ̂ pa̒n, wiḙ̂c chwiê̒n dă̭i kắch la̒ kôô̒ng pơ̭i kắch hủl ke̒n Bí Dôi cho thể hḙ̂ tlé i pắt tâ̒w ản kwan tâm.
Mé, cho têểnh zấp ni̒ chuô kỏ kôông tli̒nh ngiên kửw khu, tú tể pơ̭i tâ̒i tú wê̒l ke̒n Bí Dôi. Kôô̒ng pơ̭i nô̭ lư̭c tloong wiḙ̂c báw tô̒n pơ̭i fát hwi zả tli̭ zi xán văn hwả ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ kuố tính, pớ khảng 10 - 12/1/2024, Xớ Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch i ta̒ la̒ xưw tâ̒m, ngiên kửw pơ̭i fṷc hô̒i la̭i ta̒n kắch thức thi̒m kiểm ngwiên liḙ̂w, kắch chể tác pơ̭i chwiê̒n dă̭i nha̭c kṷ Bí Dôi. Wiḙ̂c tố tlức kháw xát, ngiên kửw kôô̒ng pơ̭i ta̒n nô̭i zung kwan tloo̭ng tloong wiḙ̂c la̒ nhiḙ̂m bṷ Dê̒ ản báw tô̒n zả tli̭ zi xán văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i nê̒n "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” kuố tính, kwa di̭ tiếp tṷc khắng di̭nh bi̭ tlỉ, bai tlo̒ kô ỉ ngiḙ̂ to ká kuố nha̭c kṷ tliê̒n thôổng tloong tơ̒i khôổng văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng. Tiếp tṷc twiên chwiê̒n khu hôô̭ng tâ̒m kwản tloo̭ng pơ̭i ỉ ngiḙ̂ kuố wiḙ̂c zư̭ zi̒n, fát hwi zả tli̭ kuố nha̭c kṷ Bí Dôi tliê̒n thôổng kuố zân tôô̭c Mươ̒ng, nơng kaw ngẳm ngi̭ kuố ta̒n kác kấp, ngă̒nh kôô̒ng kôô̭ng dôô̒ng xa̭ hô̭i wê̒l báw tô̒n zi xán văn hwả.
Tloong khảng 12/2024, Xớ Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch bảw kảw kết kwá xưw tâ̒m, ngiên kửw, fṷc hô̒i, báw tô̒n nha̭c kṷ Bí Dôi tliê̒n thôổng kuố mo̭l Mươ̒ng ớ hwiḙ̂n Da̒ Bắc kôô̒ng tham zư̭ kỏ ta̒n ngḙ̂ nhân ke̒n Bí Dôi, hwiḙ̂n Da̒ Bắc. Tlaw tối ớ hô̭i ngi̭, dôô̒ng chỉ Ba̒n Kim Kwi, Fỏ Chú ti̭ch WBNZ hwiḙ̂n Da̒ Bắc pă̒i tó pui mơ̒ng khi ke̒n Bí Dôi ản tính kwan tâm dâ̒w tư, xưw tâ̒m, ngiên kửw, fṷc hô̒i, báw tô̒n môô̭ch kắch ba̒i bán. Tlêênh kơ xớ kết kwá xưw tâ̒m, ngiên kửw kuố tính, hwiḙ̂n xḙ zaw kơw kwan tlức năng tliến khai ta̒n kắch tí tiếp tṷc báw tô̒n, fát hwi ke̒n Bí Dôi tlêênh diḙ̂ pa̒n hwiḙ̂n.
Dôô̒ng chỉ Lưw Hwi Linh, Fỏ Zảm dôốc Xớ văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch cho hăi: Kôô̒ng pơ̭i tinh thâ̒n pơ̭i ỉ thức tlắch nhiḙ̂m, ta̒n tôi ki̒ boo̭ng kwa wiḙ̂c xưw tâ̒m, ngiên kửw pơ̭i fṷc hô̒I, báw tô̒n nha̭c kṷ Bí Dôi tliê̒n thôổng zân tôô̭c Mươ̒ng ớ hwiḙ̂n Da̒ Bắc, ta̒n tư liḙ̂w, lwâ̭n kử khwa hoo̭c xḙ ản zoong tha fân tích, pa̒n tí la̒ ho̭ thêm ản wê̒l bai tlo̒, zả tli̭ kuố nha̭c kṷ tliê̒n thôổng zân tôô̭c Mươ̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh. Kôô̒ng pơ̭i pô̭ wê̒l ta̒n hưởng, kắch la̒ tí kóp fâ̒n báw tô̒n zi xán tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng tlước kắnh hô̭i nhâ̭p twa̒n kâ̒w tang ziḙ̂n tha thẳn nhơ ngă̒i măi. Tí kôông tác báw tô̒n, fát hwi nha̭c kṷ tliê̒n thôổng zân tôô̭c pô̭ tlung, zả tli̭ kuố nha̭c kṷ Bí Dôi zân tôô̭c Mươ̒ng pô̭ tluổ, tí la̒ ản hiḙ̂w kwá kâ̒n fái kỏ tlung thăi kuố ká kôô̭ng dôô̒ng, pớ kơ kwan kwán lỉ têểnh mo̭l zân tê̒w kỏ tlắch nhiḙ̂m pơ̭i nô̭ lư̭c zư̭ la̭i ản hô̒n kốt zân tôô̭c kwa nha̭c kṷ tliê̒n thôổng.
Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.
Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.
Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?
Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.