Tlôổng tôô̒ng Hwa̒ Bi̒nh ản ngă̒nh tlức năng lưw zư̭ tlưng bă̒i tí thwá ản ta̒n moong hảw thi̒m hiếw kuố mo̭l zân.

Ta̒n nha̒ kháw kố i ta̒ thi̒m ản dố ản 11 kải tlôổng Dôông Xơn (lwa̭i I Heger) tlêênh diḙ̂ pa̒n tính; tloong di̭, nhỏm A kỏ 3 kải la̒ tlôổng khôông Da̒, tlôổng Dô̒i Zo pơ̭i tlôổng Hwa̒ Bi̒nh; nhỏm B kỏ 2 kải tlôổng la̒ Iên Bôô̒ng III pơ̭i tlôổng Dủ Xảng; nhỏm C kỏ 5 kải la̒ tlôổng Khwan Zṷ, Chơ̭ Pơ̒, La̭c Loong, Iên Bôô̒ng I, Iên Bôô̒ng II; nhỏm D kỏ tlôổng Vi̭nh Dôô̒ng II.

Wê̒l kiếw zảng, tlôổng Dôông Xơn tê̒w kỏ mă̭t chơ̒ tang, ản dố ta̒n khổ tươ̭ng kon po̒ koóc tlêênh mă̭t tlôổng tôô̒ng. Wê̒l hwa văn tlang tlỉ, tảng tlủ ỉ la̒ ta̒n hi̒nh ắnh mo̭l muổ hwả tlang lôông chim kắch diḙ̂w thă̒nh văn kơ̒. Tảng kế la̒, tlêênh tlôổng Khwan Zṷ pơ̭i Vi̭nh Dôô̒ng II i ta̒ ản dố ta̒n iểw tổ hwa văn lwa̭i mởi: ô tlảm, tlảm lôông tlang tlỉ ớ fâ̒n chân. Tlôổng Khwan Zṷ pơ̭i tlôổng Vi̭nh Dôô̒ng II tê̒w thuô̭c zoo̒ng tlôổng dôổng thắng, kích thước i ká, cho dố wiḙ̂c chwiến tiếp wê̒l mă̭t kích thước kuố tlôổng Dôông Xơn tliê̒n thôổng la̭i tlôổng kỏ kích thước ká tô̒n ta̭i tlêênh tlôổng lwa̭i III Heger. Cho dêênh, kỏ thế nhâ̭n di̭nh la̒, tlôổng Dôông Xơn i ta̒ fát tliến pơ̭i xảng ta̭w thêm môô̭ch pước mởi kwa wiḙ̂c tô̒n ta̭i kuố tlôổng lwa̭i II Heger thi̒m ản dố tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh.

Tlôổng tôô̒ng khôông Da̒ la̒ môô̭ch dă̭c tlưng cho lwa̭i tlôổng Dôô̒ng Xơn (Heger I) ản thi̒m dố ớ Hwa̒ Bi̒nh paw kuổi thế kí XIX. Tlôổng kỏ dươ̒ng kỉnh 78cm, tliê̒w ză̭l 61cm. Tlôổng ko̒n tương dổi ngwiên wḙn, mă̭t i nhơ mêê̒nh kỏ tư̒ bết xḙw. Mă̭t tlôổng chơ̒m tha wa̒i thă̒nh tang môô̭ch éw. Bổ kṷc tlang tlỉ pơ̭i la̒ dêênh lwa̭i hwa văn hảw chôổng pơ̭i ta̒n tlôổng Ngoo̭c Lṷ pơ̭i Hwa̒ng Ha̭. Ni la̒ 1 tloong 4 kải tlôổng tôô̒ng paw lwa̭i thôốch nhất pơ̭i kố nhất tlêênh thể zởi. Tlêênh tlôổng ản dố hi̒nh mo̭l tlang xức lôông chim, thăi kâ̒m bṷ khỉ kuố ta̒n thwí thú hwa̭t dôô̭ng dôô̒ng lwa̭t, la̒ cho mo̭l ngẳm têểnh bai tlo̒ khác ha̒ kuố nả. Kỏ thế mo̭l choo̭ng ớ la̒ mo̭l tlí hwi tlung kuô̭c duô thwiê̒n ni̒.

Mă̭t tlôổng: tlỉnh la̒ khươ̭ ta̒n hi̒nh ngôl khaw nối 14 keẻnh, xen khươ̭ ta̒n keẻnh khaw la̒ ta̒n hi̒nh lôông kôông. Hwa văn hal lwa̭i: Văn hi̒nh hoo̭c, văn mo̭l pơ̭i bâ̭t.Wê̒l hwa văn hi̒nh hoo̭c kỏ văn chẩm za̒i, văn chư̭ S lé khúc nổl tiếp, woo̒ng tlo̒n chẩm khươ̭ kỏ tiếp twiển tê̒w ha̒, bân thăng khươ kôô̒ng môô̭ch wee̒nh gô̒m hal dwa̭n xen kḙ khươ̭ kôô̒ng 2 dwa̭n xwẳn ôốc hi̒nh tlải tlảm ti thew woo̒ng tlo̒n chẩm khân khươ̭. Wă̒nh 8 kỏ 18 kon chim gô̒m 16 chim păl zôổng chim wă̒nh 9 kuố tlôổng Hwa̒ng Ha̭ pơ̭i 2 kon chim choo̭ng thew hưởng ngươ̭c tliê̒w kim tôô̒ng hô̒.

Mêê̒nh tổổng: tang tlôổng kỏ 10 băng hwa văn. Băng 1 pơ̭i 6 la̒ ta̒n chẩm za̒i. Băng 2 pơ̭i 5 la̒ văn thăng khươ. Băng 3 pơ̭i 4 la̒ woo̒ng tlo̒n chẩm khươ̭ kỏ tiếp twiển. Băng 7 la̒ băng tlang tlỉ tlú da̭w kỏ 6 hi̒nh thwiê̒n. Xen khươ̭ ta̒n thwiê̒n kỏ hi̒nh môô̭ch chim choo̭ng. Ni la̒ lwa̭i chim kel ză̭l, chân ză̭l nhơ chim ha̭c.

Dôô̒ng tlôổng: kỏ 7 băng hwa văn hi̒nh ă̭. Băng 1 la̒ băng tlang tlỉ tlú da̭w kỏ ta̒n hi̒nh hoo̭c gô̒m 6 zái. Ta̒n kô̭t hwa văn ni̒ bổ tlỉ thew tliê̒w thắng, chiê thă̒nh 8 ô chăng tê̒w ha̒, tloong mơ̭i mo̒ ô kỏ môô̭ch hi̒nh mo̭l tang pước. Ká thắi 8 mo̭l ni̒ tê̒w tlang khức hi̒nh tâ̒w chim tlêênh tâ̒w, thăi tlước zơ kâ̒m môô̭ch bâ̭t chôổng nhơ kải môô̭c, tlêênh tâ̒w môô̭c kỏ tlang khức lôông chim, thăi khải khăw kâ̒m bâ̭t hi̒nh mṷi zảw chí thuổng chơ̒, mé chăng kỏ kản. Fâ̒n chơ̒ ta̒n hi̒nh mo̭l muổ la̒ 6 băng hwa văn hi̒nh hoo̭c chôổng nhơ tang tlôổng.

Năm 1958, Viḙ̂n Báw ta̒ng Li̭ch xứ Viḙ̂t Nam (măi la̒ Báw ta̒ng Li̭ch xứ Kuốc za) xưw tâ̒m ản môô̭ch kải tlôổng tôô̒ng ớ nha̒ ôông Dinh Kâng Minh thuô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh. Tlôổng ni̒ kỏ zảng i khả la̒ pẳn, tang ká hơn mă̭t, dôổng chăng ko̒n zư̭ ản chôổng hi̒nh tlṷ mo̒ khânh chân.

Kwa mô tá tlôổng cho dố, ta̒n xinh hwa̭t ha̒ng ngă̒i kuố mo̭l Hwa̒ Bi̒nh ản khắc hwa̭ tlêênh mă̭t tlôổng tôô̒ng (nhơ tlôổng khôông Da̒...), pớ pu̒ng ớ (nha̒ khaa̒nh), kuô̭c khôổng ha̒ng ngă̒i (tâm kảw, moong thủ), têểnh tơ̒i khôổng văn hwả (muổ, duô thwiê̒n), kwan niḙ̂m wê̒l thể zởi kwan (dổi xửng, hi̒nh hoo̭c)…

Tlôổng lwa̭i II Heger ản thi̒m dố ớ Hwa̒ Bi̒nh kỏ khổ lươ̭ng lá (59 kải) pơ̭i thi̒m ản dố tlú iểw ớ tlêênh diḙ̂ pa̒n khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng. Tlôổng lwa̭i II Heger ớ Hwa̒ Bi̒nh kỏ ta̒n nét dă̭c tlưng zoong tỉnh thôổng nhất kuố tlôổng lwa̭i ni̒ Viḙ̂t Nam.

Tlôổng tôổng lwa̭i II Heger gẳn pỏ lô za̒i pơ̭i mo̭l Mươ̒ng, Ta̒n tlức năng pan tâ̒w la̒ biếw tươ̭ng thâ̒n thwa̭i kuố tlôổng tloong ngi thức kă̒w mươ, kă̒w muô̒ liên kwan têểnh ngê̒ nôông i ta̒ laa̭ch nhwa̒. Dổi pơ̭i mo̭l Mươ̒ng, tlức năng ho̭ nét kuố tlôổng la̒ biếw tươ̭ng kwiê̒n wi kuố tơ̒ng lớp lang da̭w kôô̒ng môô̭ch nha̭c kṷ tloong tang lḙ̂. Ta̒i liḙ̂w kháw kố hoo̭c cho dố, tlôổng tôô̒ng lwa̭i II Heger kỏ ớ khắp tlêênh diḙ̂ pa̒n khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng. Khi bai tlo̒ kuố tlôổng Dôông Xơn kết thúc thi̒ tlôổng tôô̒ng lwa̭i II Heger i ko̒n ản mo̭l Mươ̒ng tlân tloo̭ng báw lưw. Tlôổng tôô̒ng lwa̭i II Heger la̒ biếw tlưng cho khức khôổng kuố tliê̒n thôổng văn minh Dg Xơn, la̒ biếw tlưng xác nhâ̭n kwiê̒n lư̭c kuố foong kiển Viḙ̂t Nam dổi pơ̭i thố lang Mươ̒ng, cho dố tỉnh thôổng nhất wê̒l ă̭mt tlỉnh tli̭ Viḙ̂t – Mươ̒ng. Tlôổng tôô̒ng i ta̒ gẳn pỏ pơ̭i kuô̭c khôổng mo̭l Mươ̒ng. Bu̒ng Mươ̒ng tlỉnh la̒ diḙ̂ pa̒n kể thươ̒ tlư̭c tiếp tliê̒n thôổng tlôổng tôô̒ng Dôông Xơn. Cho dêênh, tlôổng lwa̭i II Heger la̒ biếw tươ̭ng văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng, cho bán xắc Mươ̒ng.

Wiḙ̂c thi̒m ản dố kuố tlôổng tôô̒ng lwa̭i II Heger tlêênh bu̒ng khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng tloong ká thắi hal thiên niên kí i ta̒ môô̭ch pă̒ng tlửng hu̒ng hô̒n kuố tliê̒n thôổng Dôông Xơn, la̒ kải tiếp nổl pơ̭i xảng ta̭w dêênh nê̒n văn hwả văn minh Viḙ̂t kố. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n ỉ ngiḙ̂ tlêênh, tlôổng tôô̒ng lwa̭i II Heger kỏ thế hôốc thên la̒ tlôổng Mươ̒ng.

Ngă̒i măi, tloong bu̒ng khôông zan kuố văn hwả tlôổng tôô̒ng, kôô̒ng tư̒ kôô̭ng dôô̒ng, tlôổng tôô̒ng tlí ko̒n la̒ kí niḙ̂m kuố thơ̒i khâi hơ mâ̭n ngă̒i. Mé ớ xử Mươ̒ng, bai tlo̒ kuố tlôổng tôô̒ng i chăng zám. Thiểng tlôổng tôô̒ng i ko̒n âm wang tloong tơ̒i khôổng văn hwả Mươ̒ng ngân lêênh tloong ta̒n ngi lḙ̂ kwan tloo̭ng kuố bán Mươ̒ng, tloong ta̒n têm mo, tloong ta̒n lḙ̂ hô̭i pơ̭i tloong ta̒n kuô̭c tiḙ̂n biḙ̂t mo̭l wê̒l pơ̭i tất…

KÁC TIN KHÁC

Bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tối thăi nhơ̒ mô hi̒nh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng

Lưw zư̭ bán xắc văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Thiêng liêng Lḙ̂ Kă̒w ngư, thá hwa dăng tlêênh khôông Da̒

Báw ta̒ng Zi xán văn hwả Mươ̒ng lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

---

Xa̭ Hơ̭p Tiển zư̒ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng

Kiếm tla tiển dô̭ zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong

Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t ti têểnh bu̒ng khỏ - Lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.