Năm 2024, Hang xỏm Tla̭i ớ xa̭ Tân Lâ̭p, kôô̒ng pơ̭i Mải khṷ la̒ng Vă̒nh ớ xa̭ iên Fủ, hwiḙ̂n La̭c Xơn ản kôông nhâ̭n la̒ Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂t.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tô̒n ta̭i tloong khwáng 18.000 năm têểnh 7.500 năm tlưcớ kôông ngwiên. Tloong di̭, fâ̒n tư̒ la̒ ta̒n zi tích hwa̒ Bi̒nh kỏ niên da̭i tloong khung 12.000 têểnh 7.500 năm tlước kôông ngwiên, da̭i ziḙ̂n cho zai dwa̭n Hwa̒ Bi̒nh diến hi̒nh nhất, kỏ zất éw zi tích nă̒m tloong zai dwa̭n khởm hơn.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh kỏ fa̭m bi fân bổ hôô̭ng tlêênh diḙ̂ pa̒n ta̒n tính, thă̒nh fổ: Ha̒ Nô̭i, Hwa̒ Bi̒nh, Thănh Hwả, Lai Châw, Xơn La, Thải Ngwiên, Ha̒ Nam, Ninh Bi̒nh, Ngḙ̂ An, Ha̒ Ti̭nh, Kwáng Bi̒nh, Kwáng Tli̭, Kwáng Ninh, tloong di̭, fâ̒n tư̒ bô̭ fâ̭n zi tích thuô̭c 2 tính Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i Thănh Hwả; pớ Nam Tlung Kuốc têểnh Dôông Xumatra (indonexia) pơ̭i hâ̒w khắp ta̒n nước Dôông Nam Ả lṷc diḙ̂.

Zo dô̭ dâ̭m dă̭c ta̒n zi tlí kuố tơ̒ng văn hwả ni̒ ớ tính Hwa̒ Bi̒nh, ta̒n nha̒ kháw kố hoo̭c lḙ̂ thên kuố tính tă̭ch cho nê̒n văn hwả ni̒.

Ta̒n zi tích Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tlú iểw la̒ hang dôô̭ng hăi mải khṷ, fân bổ tloong bu̒ng khṷ pôl, zất éw zi tlí wa̒i tlơ̒i, pên thê̒m khôông, pển. Ni la̒ nét tiêw biếw tlung kuố nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh tloong khu bư̭c Dôông Nam Ả. Bu̒ng khṷ pôl Hwa̒ Bi̒nh, Thănh Hwả la̒ miểng tâ̭p tlung tư̒ nhất ta̒n zi tlí Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.

Zi tích dôô̭ng bâ̭t tloong ta̒n zi tlí Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh gô̒m ta̒n nhwiḙ̂n thế, xiêng dôô̭ng bâ̭t kỏ xiêng khôổng. Ta̒n zi bâ̭t thươ̒ng ản dố tloong Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh la̒ pếp kúi, mô̭ tảng, ta̒n tích khăw pươ̭ ăn, kôông kṷ law dôô̭ng kôô̒ng ta̒n kôông kṷ khác kuố mo̭l ngwiên thwí.

Cho têểnh măi, ta̒n ha thi̒m ản dố tlêênh 130 miểng Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh pơ̭i thu ản môô̭ch khổ lươ̭ng zi bâ̭t, xiêng dôô̭ng bâ̭t, zi kốt mo̭l. Tloong khổ 30.120 zi bâ̭t thôổng kê ớ 65 diḙ̂ diếm Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh ta̒ khai kwâ̭t thi̒ dô̒ khṷ chiểm 28.000 tiêw bán, dô̒ xiêng, xươ̒n, nhwiḙ̂n thế kỏ 250 tiêw bán, dô̒ gổm kỏ 1.800 meénh… Kỏ thế ản dố, dô̒ khṷ chiểm ưw thể nối bâ̭t tloong văn hwả Hwa̒ Bi̒nh, Ki̭ thwâ̭t chể tác dô̒ khṷ tloong thơ̒i ki̒ ni̒ ko̒n ản nha̒ ngiên kửw Hwa̒ Bi̒nh hôốc la̒ ki̭ thwâ̭t Hwa̒ Bi̒nh.

Wiḙ̂c ản dố nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh chăng tlí la̒ môô̭ch minh tlửng pô̭: Viḙ̂t Nam la̒ môô̭ch diḙ̂ diếm nă̒m tloong khu bư̭c ản xác minh la̒ kải nôl kuố lwa̒i mo̭l, mo̒ ko̒n cho ta̒n kháw kố, nha̒ khwa hoo̭c, nha̒ nhân tlúng hoo̭c… tloong nước pơ̭i kuốc tể ta̒n kửw liḙ̂w khwa hoo̭c wê̒l chwiến hwả pớ mo̭l wươ̭n tiê̒n xứ ti lêênh mo̭l hiḙ̂n da̭i, wê̒l kắch kiểm khôổng pơ̭i keenh tác, wê̒l tố tlức xa̭ hô̭i. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n zi bâ̭t kỏ ản khai kwâ̭t ớ ta̒n zi tlí kháw kố tloong thơ̒i zan kwa, ta̒n ha i ta̒ fâ̒n no̒ wẻn ản bức ma̒n thơ̒i zan thi̒m hiếw wiḙ̂c khôổng pơ̭i ta̒n nét kăn bán kuố wiḙ̂c fát tliến xa̭ hô̭i kuố tố tiên tiê̒n xứ mo̭l Viḙ̂t nam i ta̒ tô̒n ta̭i pơ̭i lưw zư̭ nê̒n văn hwả ngwiên thwí: Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh. Ta̒n zi bâ̭t thi̒m ản dố tlêênh tất Hwa̒ Bi̒nh cho dố tơ̒i khô xa̭ hô̭i ta̒n kắch xinh khôổng kuố mo̭l tiê̒n xứ Hwa̒ Bi̒nh.

Ngă̒i 18/7/2024, Fỏ Thú tưởng Chính fú Lê Thă̒nh Loong kỉ Kwiết di̭nh khổ 694/QĐ-TTg xếp ha̭ng Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂ ớ hwiḙ̂n La̭c Xơn, tính Hwa̒ Bi̒nh la̒ Zi tích kháw kố hang Xỏm Tla̭i (xa̭ Tân Lâ̭p) pơ̭i mải khṷ la̒ng Vă̒nh (xa̭ Iên Fủ).

Ta̒n năm khânh ni, môô̭ch khổ zi tích nối thiểng tlêênh diḙ̂ pa̒n tính pô̭ tlung pơ̭i Zi tích Kuốc za dă̭c biḙ̂t pô̭ tlêênh tlớ thă̒nh pu̒ng têểnh dổi pơ̭i zu kheéch tloong pơ̭i wa̒i nước. Ta̒n kác kấp tlỉnh kwiê̒n kôô̒ng ngă̒nh tlức năng kuố tính tiếp tṷc tăng kươ̒ng ta̒n kắch báw bḙ̂ ngwiên tla̭ng, kôô̒ng pơ̭i xḙ kỏ ta̒n kắch khai thác tê̒w pơ̭i zu li̭ch tham kwan thi̒m hiếw li̭ch xứ zư̭ zi̒n kắnh kwan, báw bḙ̂ môi tlươ̒ng.

Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh, văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng ta̒n zân tôô̭c eenh ủn tlêênh diḙ̂ pa̒n tính, gô̒m văn hwả bâ̭t thế pơ̭i văn hwả fi bâ̭t thế la̒ dêênh bê̒n văn hwả dâ̭m da̒ bán xắc zân tôô̭c, zất dă̭c tlưng kuố nhân zân ta̒n zân tô tính Hwa̒ Bi̒nh. Tlỉnh nê̒n táng kwan tloo̭ng ni̒ la̒ kải tí Hwa̒ Bi̒nh fát tliến thẳn wê̒l zu li̭ch văn hwả, zu li̭ch xinh thải, kóp fâ̒n paw pức tlănh fát tliến kinh tể – xa̭ hô̭i tlung kuố tính nha̒.

KÁC TIN KHÁC

Bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tối thăi nhơ̒ mô hi̒nh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng

Lưw zư̭ bán xắc văn hwả Hwa̒ Bi̒nh

Thiêng liêng Lḙ̂ Kă̒w ngư, thá hwa dăng tlêênh khôông Da̒

Báw ta̒ng Zi xán văn hwả Mươ̒ng lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

---

Xa̭ Hơ̭p Tiển zư̒ bán xắc văn hwả zân tô̭c Mươ̒ng

Kiếm tla tiển dô̭ zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong

Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t ti têểnh bu̒ng khỏ - Lan hôô̭ng văn hwả zân tôô̭c

Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.