Ngỏ paw tlang fṷc mo̭l ỉ pả, kỏ thế ản dố ta̒n nét văn hwả kuố zân tôô̭c Mươ̒ng, Thải, Zaw, Môông…
Tư̒ xư̭ kiḙ̂n tơ̒ng ản la̒ ớ tính Hwa̒ bi̒nh nhơ: ziḙ̂w hă̒nh chiêng tlêênh ta̭ng khả, lḙ̂ hô̭i Kácnival, kôô̒ng ta̒n lḙ̂ hô̭i ớ ta̒n bu̒ng miê̒n… tlang fṷc zân tôô̭c ản tôn binh pơ̭i tlớ thă̒nh pu̒ng nhẩn ẩn tươ̭ng
Kải bé thôốch, nét dôô̭c dảw kuố tlang fṷc mo̭l Mươ̒ng tâ̭p tlung ớ tlang fṷc ỉ pả. Pớ mâ̭n ngă̒i, ỉ pả Mươ̒ng kỏ 2 lwa̭i ảw: ảw pẳn pơ̭i ảw tlu̒ng. Ảw pẳn la̒ ảw mă̭c thươ̒ng ngă̒i kuố ỉ pả. Ảw ni̒ pẳn poóc, xé dương, chăng kỏ kúc; kel ảw tlo̒n, ôổng thăi pỏ xát keẻnh thăi kôô̒ng pơ̭i kel thăi. Ảw thươ̒ng ản pả, băl pă̒ng lwa̭i pái thươ̒ng hăi pái luô̭, fâ̒n tư̒ la̒ mă̒w tlẳng.
Ảw tlu̒ng tlú iểw mă̭c tí tiếp kheéch hăi la̒ paw ta̒n ngă̒u hô̭i, lḙ̂ thết. Ảw za̒i băl têểnh tâ̒w dảw chân. Ngă̒i măi ỉ pả thươ̒ng băl ảw za̒i pă̒ng ta̒n chất liḙ̂w pái hiḙ̂n da̭i moóng mi̭n, mê̒m, mă̒w xắc thôốch. Wẳl kuố ỉ pả Mươ̒ng gô̒m 2 fâ̒n tlỉnh: fâ̒n tlêênh la̒ ka̭p wẳl, tỉnh pớ ngang hôông tlớ lêênh, fâ̒n pên chơ̒ la̒ thân wẳl, tỉnh pớ miểng tiếp záp ka̭p wẳl tlú thuổng pa̭n wẳl ớ ngang mă̭t kả chân. Kải thôốch dôô̭c dảw mo̒ tlang tloo̭ng kuố ka̭p wẳl Mươ̒ng tâ̭p tlung ớ ka̭p wẳl, ản chuông, thêw kôô̒ng pơ̭i mă̒w, hi̒nh hwa̭ kôông fu, tí mí. Ka̭p wẳl Mươ̒ng kố tliê̒n gô̒m 3 zái thố kấm kỏ hwa văn khác ha̒ pớ chơ̒ lêênh ză̭l la̒ kaw, dang chơ̒, dang tlêênh. Fâ̒n kaw hôô̭ng khwáng 10cm, woo̒ng kweenh ew lâng ản tlang tlỉ pă̒ng ta̒n ta̭ng chí mă̒w tó, wa̒ng, nu xen pơ̭i ta̒n hi̒nh kó kâl, hwa lả kắch diḙ̂w ha̒i hwa̒, wiến chwiến. Bô̭ fṷ kiḙ̂n ti ke̒m kuố tlang fṷc ỉ pả Mươ̒ng ko̒n kỏ zép, tânh, iểm, khăn pít tlôốc, dô̒ tlang xức xa̒ tích…
Tlang fṷc kuố ỉ pả Thải gô̒m: ảw pẳn, ảw za̒i, wẳl, khăn pít tlôốc, dô̒ tlang xức. Ảw pẳn kuố ỉ pả Thải kỏ tư̒ mă̒w nhơ xeenh, tó, tỉm, khwét kăl tlo̒n kỏ ta̭ng biê̒n nhó. Poóc ảw za̒i 25 – 30cm, thăi ảw pỏ xát keẻnh thăi; ka̭ mă̭c pỏ gẩw ảw paw tloong ka̭p wẳl, khăw di̭ lḙ̂ tânh thắt lâng la̭i tí cho ảw chăng xố tha. Ảw za̒i thươ̒ng kỏ mă̒w cha̒m, mă̒w zâ̒m puông thá za̒i thuổng tâ̒w dú chân, xé dương, mé chăng kỏ kúc ka̒i, chăng xé ta̒, tlí mă̭c paw muô̒ chả, lḙ̂ tânh pă̒ng pái tlẳng hôô̭ng khwáng 20cm thắt la̭i tí khép kỉn 2 ba̭t ảw, môô̭ch tâ̒w thắt lâng puông thuổng pên hôông chiêw…
Tlang fṷc kuố ỉ pả Tă̒i gô̒m kỏ ảw pẳn ka̒i kúc, ảw pẳn chăng ka̒i kúc, iểm, ảw za̒i, khăn pít tlôốc, thắt tânh, dô̒ tlang xức. Kôô̒ng pơ̭i ảw pẳn kỏ nét dôô̭c dảw: gẩw ảw za̒i ngang thắt hôông, kel tlo̒n, xé dương, pớ ảw thuổng têểnh ka̭p wẳl kỏ dỉnh 2 ha̒ng khwi pa̭c hi̒nh tôi pưởm hăi hi̒nh kon dé de̒. Ảw pẳn thươ̒ng bổ tlỉ khwi lé tôi…
Ớ Hwa̒ Bi̒nh, mo̭l Zaw kỏ 2 ngă̒nh: Zaw tlew tiê̒n pơ̭i Zaw kwâ̒n chḙt, cho dêênh tlang fṷc kuố ỉ pả Zaw khả da za̭ng. Tlang fṷc kuổ ỉ pả Zaw kwâ̒n chḙt gô̒m ảw za̒i, khăn pít tlôốc, kwâ̒n (băl tlít ôổng pỏ xát pắp chân kwâ̒n chḙt pă̒ng pái môô̭c mă̒w zâ̒m), xa̒ ka̭p (kỏ mă̒w tlẳng, kuổn pớ chơ̒ ti lêênh, pớ tloong tha wa̒i tlu̒m lêênh gẩw kwâ̒n chḙt, ta̒n mép chôô̒ng xếp lêênh ha̒, ản zư̭ chă̭t pă̒ng pái mă̒w zâ̒m). Tlang fṷc kuổ ỉ pả Zaw tlew tiê̒n i khả la̒ kâ̒w ki̒ pơ̭i dôô̭c dảw. Gẳn pỏ pơ̭i ỉ pả Zaw la̒ kải thủl lải, woo̒ng kel, woo̒ng kel thăi, hwa thai…
Tlang fṷc kuố ỉ pả Môông ớ Hang Kiê, Pa̒ Ko̒ chăng khác ha̒ tư̒ xo pơ̭i tlang fṷc mo̭l Môông ớ ta̒n tính fiể Bắc. Wẳl ỉ pả Môông kỏ hi̒nh dỏn, gấp nếp tă̒i, tlêênh nhó, pên chơ̒ xwe̒ hôô̭ng, chăng băl thă̒nh môô̭ch tẩm pái hi̒nh wă̒nh khăn hớ. Ka̭ mă̭c kwâ̒n wẳl kweenh ew, lḙ̂ dâi pái puô̭c chă̭t. Ớ pên wa̒i khải tlước, mă̭c môô̭ch kải ta̭p zê̒ hôô̭ng khwáng 30cm, za̒i hơn wẳl khwáng 15cm. Ta̭p zê̒ kỏ 2 zái hôô̭ng 10cm puô̭c pên khăw thắt lâng, tâ̒w kuố 2 zái puông thôổng chơ̒ gẩw wẳl. Mă̒w cha̒m, mă̒w xeenh, tó i la̒ mă̒w tlú da̭w tloong tlang fṷc kuố ỉ pả Môông…
Tlang fṷc kuố ỉ pả ta̒n zân tôô̭c ngă̒i ka̒ng ản la̒ la̭i tí la̒ po cho hơ̭p pơ̭i tơ̒i khôổng xinh hwa̭t, law dôô̭ng xán xwất thươ̒ng ngă̒i. Zấp ni̒, nhơ dôô̒ng ba̒w Mươ̒ng, wiḙ̂c mă̭c tlang fṷc zân tôô̭c kỏ fâ̒n éw hơn xo pơ̭i tlước ni mé paw ta̒n muô̒ lḙ̂ hô̭i, thết, ngă̒i hô̭i, wiḙ̂c mă̭c tlang fṷc i ko̒n ản koi tloo̭ng. Môô̭ch khổ miểng tloong tính, kấp wí, tlỉnh kwiê̒n i ta̒ khwiển khích mă̭c tlang fṷc zân tôô̭c. Ni la̒ hết khức kâ̒n thiết pơ̭i dêênh la̒ tloong tiển tli̒nh hô̭i nhâ̭p.
Pân khởm 11/6, dwa̒n kôông tác kuố WBNZ tính zo dô chỉ Ngwiḙ̂n Văn Twa̒n, Fỏ Chú ti̭ch Thươ̒ng tlư̭c WBNZ tính la̒ tlướng dwa̒n i ta̒ ti têểnh kiếm tla tiển dô̭ Zư̭ ản xâi zư̭ng Khu khôông zan báw tô̒n zi xán văn hwả Mo Mươ̒ng tê̒w pơ̭i zi̭ch bṷ zu li̭ch ớ xa̭ Hơ̭p Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong.
Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.
Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?
Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.