Mơ̭i mo̒ muô̒ he̒ têểnh, kải lo wê̒l tai na̭n chít tẳm dác ớ dét kon tả la̭i têểnh. Ngwiên zo tlỉnh la̒ dét kon bi̭ chít tẳm dác la̒ zo dét chuô hăi pơi lô̭i, thiểw ki̭ năng pơ̭i kiển thức an twa̒n tloong môi tlươ̒ng dác. Cho dêênh, dă̭i pơi cho dét kon chăng tlí la̒ môô̭ch hwa̭t dôô̭ng thế thaw, mo̒ ko̒n la̒ kắch hiḙ̂w kwá tí foo̒ng tleẻnh tai na̭n chít tẳm dác, zúp dét kon hăi mắt kắch tư̭ báw bḙ̂ lḙ̂ mêê̒nh khi tô̭l ti̒nh huổng ngwi hiếm. Thơ̒i khânh ni, tư̒ diḙ̂ fương, dơn bi̭ tloong tính tích kư̭c tố tlức ta̒n lớp dă̭i pơi tí tlang bi̭ ki̭ năng foo̒ng, chẩng, chít tẳm dác cho dét kon; kôô̒ng pơ̭i zoong la̭i cho ta̒n ủn môô̭ch muô̒ he̒ bố ích, an twa̒n, lee̒nh mă̭nh.

Dét kon hoo̭c pơ̭i ớ pế pơi Thă̒nh Kôông, thă̒nh fổ Hwa̒
Bi̒nh.
Thew thôổng kê kuố Xớ Văn hwả,
Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch, ká thắi tính kỏ 55 pế pơi, tloong di̭ pế za̒i
hơn 50m, 32 pế pơi za̒i 25m pơ̭i 22 pế pơi thuô̭c lwa̭i hi̒nh khác. Tí thew
ản hết moong hảw kuố mo̭l zân, tư̒ pế pơi bớ kướ tỏn kheéch pớ khươ̭
khảng 4 pơ̭i tố tlức ta̒n khwả hoo̭c pơi, mớc hoo̭c fỉ pớ 1,3 – 2 tliḙ̂w
dôô̒ng/khwả (pớ 12 – 15 puối). Ta̒n lớp hoo̭c ản chiê thew dô̭ thuối,
tli̒nh dô̭, kỏ lwẩn lwiḙ̂n biên tlí páw tú tể pớ lỉ thwiết têểnh
thư̭c hă̒nh, zúp hoo̭c biên măng ươ, hăi dẳi ản kắch pơi khăw tơ̒ng puối
hoo̭c. Wa̒i ki̭ thwâ̭t pơi kơ bán, ta̒n ủn ko̒n ản hoo̭c ki̭ năng xứ lỉ
ti̒nh huổng, xơ kấp kửw, kửw chít tẳm kôô̒ng ta̒n kiển thức an twa̒n
khi pui zôô̭ng tloong môi tlươ̒ng dác. Ni la̒ ta̒n ki̭ năng khôổng zúp cho
dét kon nơng kaw khá năng tư̭ bḙ̂ tloong ta̒n ti̒nh huổng. Khi ki̒ ngí he̒
tlỉnh thức pắt tâ̒w, khổ lươ̭ng dét kon tham za ta̒n lớp hoo̭c pơi xḙ
tăng lêênh.
Tâ̒w muô̒ he̒, ớ pế pơi tính, paw
mơ̭i mo̒ puối khuô̭ng hăi zi̭p kuổi twâ̒n ka̭ no̒ i pui nhô̭n, bới tư̒ dét
kon kôô̒ng mo̭l zân têểnh hoo̭c pơi, thẳm maách. Kải Ngwiḙ̂n Ngoo̭c Ănh,
fươ̒ng Fương Lâm (TF Hwa̒ Bi̒nh) chiê xé: "Ha̒ng năm, tlêênh diḙ̂ pa̒n xắi
tha chăng éw bṷ chít tẳm dác, bới wiḙ̂c hoo̭c pơi, tlang thiết bi̭ ki̭
năng foo̒ng tleẻnh chít tẳm dác la̒ kắch kóp fâ̒n ha̭n chể éw nhất
wiḙ̂c dét kon chít tẳm dác. Ngăl pớ tâ̒w he̒, tôi dăng kỉ cho 2 kon tham
za lớp hoo̭c pơi. Pan tâ̒w, ta̒n kon ko̒n măng dưới thuổng pế mé tlí khăw
1 – 2 puối hoo̭c la̒ kwen pơ̭i tâ̭p lwiḙ̂n, kon i ta̒ dâ̒n tư̭ tin, măng ươ,
moong ản ti hoo̭c pơi. Wa̒i wiḙ̂c pui zôô̭ng, thế thaw lee̒nh mă̭nh, hoo̭c
pơi ko̒n zúp ta̒n kon hăi mắt kắch tư̭ báw bḙ̂ mêê̒nh khi kỏ xư̭ kổ,
ti̒nh huổng ngwi hiếm tloong môi tlương dác”.
Kải Ngwiḙ̂n Hôô̒ng Nhung, kôô̭ng
tác biên dă̭i pơi ớ pế pơi Tlung tâm Hwa̭t dôô̭ng thănh thiểw nhi tính cho
hăi: "Pớ tâ̒w khảng 5, ta̒n tôi thôông bảw hôô̭ng wê̒l wiḙ̂c twiến xinh
lớp hoo̭c pơi. Mé chuô tlỉnh thức pước paw ki̒ ngí he̒ kuố hoo̭c xinh,
mé khổ lươ̭ng mo̭l dăng kỉ tham za tăng xo pơ̭i năm tlước. Chăng éw dét
pan tâ̒w ko̒n măng dưới dác mé tlí khăw ba̒i puối ản la̒ kwen, ta̒n ủn
tê̒w pui pé têểnh lớp hoo̭c. Kwả tli̒nh hoo̭c ta̒n ủn ản la̒ kwen pơ̭i
môi tlươ̒ng dác, tlí páw ki̭ năng pơi, hoo̭c kắch nối tlêênh mă̭t dác
kôô̒ng ki̭ năng xứ lỉ ti̒nh huổng nểw tô̭l ngwi hiếm”.
Zấp ni̒, Thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh la̒
diḙ̂ fương kỏ hḙ̂ thôổng pế pơi kôô̒ng kơ xớ dă̭i pơi fát tliến nhất
tloong tính kôô̒ng dô̭i ngṷ zảw biên chwiên ngiḙ̂p, tư̒ pế hiḙ̂n da̭i. Wa̒i
tha ko̒n kỏ ta̒n pế pơi zi dôô̭ng ớ ta̒n tlươ̒ng hoo̭c zúp hoo̭c xinh tiếp
khânh pơ̭i môn pơi lởi lee̒nh hơn. Kôô̒ng pơ̭i wiḙ̂c kwan tâm. Ta̒n năm khânh
ni, ngă̒i ka̒ng kỏ tư̒ lớp dă̭i pơi chăng lḙ̂ tiê̒n ản tố tlức hôô̭ng
tlêênh khắp diḙ̂ pa̒n tính, nhất la̒ ớ ta̒n xa̭ bu̒ng khu, bu̒ng xa, bu̒ng
khỏ khăn, kóp fâ̒n zam tli fỉ cho za di̒nh, ta̭w diê̒w kiḙ̂n cho ká thắi
dét kon ản kỏ kơ hô̭i hoo̭c ki̭ năng khôổng kwan tloo̭ng ni̒.
Ki̒ ngí he̒ tang têểnh khânh. Ản
tlang bi̭ ta̒n kiển thức, ki̭ năng kâ̒n kỏ xḙ zúp dét kon kỏ môô̭ch ki̒
ngí bố ích, ỉ ngiḙ̂ - nê̒n táng cho fát tliến ká thắi ká wê̒l poóc
mêê̒nh pơ̭i tinh thâ̒n.
Muô̒ he̒ thơ̒i tiết noỏng, kẻw thew nhu kâ̒w thẳm maách zái nhiḙ̂t tăng lêênh, nhất la̒ ớ dét kon. Ni i la̒ ka̭ ta̒n kải lo thươ̒ng tlư̭c wê̒l tai na̭n chít tẳm dác – kải hwa̭ mắi ớ lô̭m ti ma̭ng khôổng kuố tư̒ dét kon tloong ká nước mơ̭i năm. Cho dêênh ta̒n za di̒nh, mo̭l la̒ pổ, la̒ mḙ̂, ta̒n mo̭l chăm xoóc dét kon kâ̒n fái chú dôô̭ng foo̒ng tleẻnh chít tẳm dác cho dét kon, dám báw tí dét ản fát tliến ká thắi tloong môi tlươ̒ng an twa̒n, lee̒nh mă̭nh.
Ớ bán zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng Dả Biê (nay la̒ xỏm Dức Foong, xa̭ Tiê̒n Foong, hwiḙ̂n Kaw Foong) kỏ mô̭ô̭ch i pả Mươ̒ng miḙ̂t ma̒i tỏng kóp cho kôông tác Hô̭i I pả, vâ̭n dôô̭ng ta̒n i pả fát tliến kinh tể, xâi zư̭ng nếp khôổng văn hwả.
Nhơ ta̒n kâl kố thṷ bư̭ng tla̭i kuố kwêl la̒ng, mo̭l kỏ wi tỉn tlêênh diḙ̂ pa̒n tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ khắng di̭nh, tlắch nhiḙ̂m, kóp khức kôô̒ng ta̒n kác kấp tlỉnh kwiê̒n tlí páw mo̭l zân kôô̒ng dôô̒ng thwâ̭n, tlung thăi xâi zư̭ng hḙ̂ thôổng tlỉnh tli̭, fát tliến kinh tể - xa̭ hô̭i, zám nge̒w, xâi zư̭ng nôông thôn mởi; zư̭ bư̭ng an ninh kuốc foo̒ng, tlâ̭t tư̭ an twa̒n xa̭ hô̭i pơ̭i zư̭ zi̒n, fát hwi bán xắc văn hwả zân tôô̭c. Tỉnh têểnh khảng 1/2025, ká thắi tính kỏ 1.399 mo̭l kỏ wi tỉn. La̒ ta̒n bỉ thư chi bô̭, tlướng thôn, kha̒ la̒ng, kản bô̭ ngí hưw, nha̒ zảw, thâ̒i thuốc, mo̭l xán xwất zói kôô̒ng ta̒n thă̒nh fâ̒n khác. Zai dwa̭n 2021 - 2023, tlêênh diḙ̂ pa̒n tính kỏ 33 mo̭l kỏ wi tỉn tiêw biếw ản WBNZ tính tă̭ng bă̒ng khen. Zai dwa̭n 2020 - 2025, tính kỏ 1 mo̭l kỏ wi tỉn ản Thú tưởng Chỉnh fú tă̭ng bă̒ng khen pơ̭i 19 mo̭l kỏ wi tỉn ản Bô̭ tlướng, Chú nhiḙ̂m Wí ban Zân tôô̭c tă̭ng bă̒ng khen.
Xa̭ kaw Xơn (Da̒ Bắc) kắch tlung tâm hwiḙ̂n 8km. Kôô̒ng pơ̭i diḙ̂ hi̒nh bu̒ng khṷ ză̭l, tư̒ tô̒l khṷ, ta̭ng khả ti la̭i khỏ khăn, tơ̒i khôổng mo̭l zân tô̭l chăng éw kải khỏ, nhất la̒ tloong fát tliến xán xwất pơ̭i tiếp khânh ta̒n zi̭ch bṷ xa̭ hô̭i kơ bán. Kôô̒ng pơ̭i wiḙ̂c paw kuô̭c dôô̒ng bô̭ kuố kấp wí, tlỉnh kwiê̒n, pa̒ kon tích kư̭c áp zung khwa hoo̭c hi̭ thwâ̭t, zoong ta̒n zôổng kâl mởi, năng xwất kaw paw xán xwất. Kaw Xơn tơ̒ng pước bươ̭t khỏ, kinh tể kỏ fát tliến, tơ̒i khôổng bâ̭t chất, tinh thâ̒n kuố mo̭l zân ản kái thiḙ̂n, nơng kaw. Năm 2022, xa̭ Kaw Xơn wê̒l dích nôông thôn mởi.
Tloong kuô̭c khôổng hiḙ̂n da̭i, khwắn lả i tang la̒ môô̭ch tloong ta̒n ngwiên nhân ha̒ng tâ̒w la̒ dêênh bâ̭nh tâ̭t pơ̭i chít khởm. Kử 6 zâi kỏ 1 mo̭l chít bi̒ khwắn lả. Mé, kải tảng mơ̒ng nhất la̒ ngă̒i ka̒ng tư̒ mo̭l ngẳm ản ho̭ hơn wê̒l tác ha̭i kuố khwắn pơ̭i chú dôô̭ng tá thỏi kwen ni̒, zoong la̭i ta̒n thăi tối tích kư̭c cho poóc mêê̒nh kôô̒ng pơ̭i kôô̭ng dôô̒ng.
Ta̒n khảng ngă̒i hă̭nh fúc kuố tôi ôông pa̒ tlé Bu̒i Thi̭ L (té năm 1993) pơ̭i Kwắch Văn X ớ xa̭ Văn Ngiḙ̂ (La̭c Xơn) chí kẻw za̒i têểnh ka̭ tưở kon tha tơ̒i. Khăw di̭, kuô̭c khôổng thiểw thổn tư̒ kải tlăm piê̒l fái lo, ngươ̒i mḙ̂ tlé fái thew ô̭i pa̭n ti la̒ kôông nhân ớ ta̒n khu kôông ngiḙ̂p wa̒i tính. Kuô̭c khô xa nha̒ i ta̒ măng kơ kư̭c. Mé mơ̭i khi ngẳm têểnh thiểng kươ̒i dét kon kôô̒ng kha̒ ôông ớ kwêl nha̒ tang moong tơ̭i, Bu̒i Thi̭ L tả la̭i măng ẩm loo̒ng, tâ̭p tlung la̒ wiḙ̂c tí kỏ tiê̒n kới wê̒l cho ôông cho kon. Mé, ta̒n moong hảw wê̒l môô̭ch kuô̭c khôổng tú tâ̒i kuố ngươ̒i ỉ pả mắi ớ xṷp thuổng khi kải ản hăi ôông mêê̒nh ớ nha̒ tang kỏ mo̭l khác…