Ông Bu̒i Ngoo̭c Thwâ̭n (pên chiêw), xỏm Bưng 1, xa̭ Thu Foong (Kaw Foong) pô̭ meḙnh wê̒l bô̭ thủl khót kôô̒ng thă̒nh biên Kâw la̭c bô̭ mo Mươ̒ng Tha̒ng.

Tính Hwa̒ Bi̒nh ản cho la̒ kải nôl kuố zân tôô̭c Mươ̒ng kôô̒ng nê̒n văn hwả foong fủ, tư̒ zi xán văn hwả bâ̭t thế pơ̭i fi bâ̭t thế kwỉ zả. Tloong kwả tli̒nh khôổng, law dôô̭ng xán xwất, mo̭l Mươ̒ng ớ Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ xảng ta̭w ta̒n zả tli̭ văn hwả dôô̭c dảw.

Mo pơ̭i xứ thi "Té tất – Té dác”

Tloong kho ta̒ng văn hwả kuố zân tôô̭c Mươ̒ng, mo pơ̭i xứ thi "Té tất – té dác” ản cho la̒ ta̒n zả tli̭ tinh thâ̒n kwỉ bẳw, cho dố kải nét thể zởi kwan, nhân xinh kwan kôô̒ng bán xắc tluổ kuố mo̭l Mươ̒ng nơi ni̒. Mo Mươ̒ng la̒ lwa̭i hi̒nh ziḙ̂n xưởng zân zan kwan tloo̭ng tloong tơ̒i khôổng tâm linh kuố mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh. Mo chăng tlí la̒ ta̒n ba̒i kủng lḙ̂ tloong ta̒n ngi thức tang ma, kă̒w an, mơ̒ng nha̒ mởi, mo̒ ko̒n dởng tloong ta̒n kâw tliḙ̂n li̭ch xứ, chwiê̒n thwiết kôô̒ng kwan niḙ̂m bṷ tlṷ, kon mo̭l. Ta̒n thâ̒i mo la̒ ta̒n mo̭l kỏ wi tỉn, bai tlo̒ ớ khươ̭ kon mo̭l kôô̒ng thâ̒n linh, chwiê̒n da̭t thiểng kă̒w ngwiḙ̂n kôô̒ng tố tlức ta̒n ngi lḙ̂ kwan tloo̭ng. Mo Mươ̒ng kỏ tỉnh chwiê̒n meḙnh, ản lưw zư̭ kwa tư̒ thể hḙ̂. Ta̒n ba̒i mo za̒i ha̒ng ngi̒n kâw, kôô̒ng kắch ziḙ̂n xưởng dă̭c biḙ̂t, cho dố kải khu xa tloong tư tướng pơ̭i ngḙ thwâ̭t thiểng pô̭. Tảng kế, mo Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh ản kôông nhâ̭n la̒ zi xán văn hwả fi bâ̭t thế kuốc za, khắng di̭n zả tli̭ dă̭c biḙ̂t dổi pơ̭i nê̒n văn hwả Viḙ̂t Nam.

Thew Ngḙ̂ nhân Ưw tủ, nha̒ ngiên kửw văn hwả zân zan Bu̒i Hwi Voo̭ng, xa̭ Hương Nhươ̭ng (La̭c Xơn), mo Mươ̒ng la̒ môô̭ch tlính thế ngwiên hơ̭p wê̒l văn hwả zân zan gô̒m ta̒n lwa̭i hi̒nh: Văn hoo̭c zân zan (ta̒n ảng mo xứ thi), ziḙ̂n xưởng zân zan (âm nha̭c, muổ, xân khẩw); la̒ kắch chwiến tái nô̭i zung tỉn ngươ̭ng gẳn pơ̭i ta̒n lḙ̂ ngi zân zan… Kôô̒ng pơ̭i ta̒n zả tli̭ di̭, mo Mươ̒ng la̒ "biên ngoo̭c tloong kho ta̒ng văn hwả zân zan kuố mo̭l Mươ̒ng pô̭ tluổ pơ̭i kuố mo̭l Viḙ̂t pô̭ tlung.

Tloong kho ta̒ng văn hoo̭c zân zan Mươ̒ng, xứ thi "Té tất – té dác” i zư̭ ản ta̒n bi̭ tlỉ dă̭c biḙ̂t. Ni la̒ bán tlươ̒ng ka ản chwiê̒n meḙnh kwa tư̒ thể hḙ̂, kế wê̒l wiḙ̂c té tha tlơ̒i tất, kon mo̭l pơ̭i xa̭ hô̭i mo̭l Mươ̒ng. Xứ thi cho dố kwan niḙ̂m wê̒l nguô̒n kôốc bṷ tlṷ, thâ̒n thwa̭i, kôô̒ng pơ̭i ta̒n zả tli̭ da̭w dức, tâ̭p tṷc, lwâ̭t lḙ̂ kuố kôô̭ng dôô̒ng mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh. "Té tất – té dác” zoong dâ̭m foong kắch ngḙ̂ thwâ̭t tliê̒n thôổng kuố mo̭l Mươ̒ng kôô̒ng pơ̭i kẩw tlúc lă̭p la̭i, nhi̭p diḙ̂w wién chwiến kôô̒ng thiểng pô̭ tư̒ hi̒nh ắnh. Xứ thi cho dố xảng ta̭w ngḙ̂ thwâ̭t, kóp fâ̒n khắng di̭nh bán xắc văn hwả kỏ tluổ kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ Hwa̒ Bi̒nh.

Mo Mươ̒ng kôô̒ng xứ thi "Té tất – té dác” la̒ ta̒n zi xán kwả bẳw, cho dố foong fủ pơ̭i dôô̭c dảw kuố văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh. Ta̒n zả tli̭ ni̒ chăng tlí zúp mo̭l Mươ̒ng zwi tli̒ bán xắc zân tôô̭c mo̒ ko̒n toỏng kóp kwan tloo̭ng paw kho ta̒ng văn hwả Viḙ̂t Nam.

Ta̒n bu̒ng tất zư̭ hô̒n zân tôô̭c

Pớ ta̒ lô, kâw pô̭ "Nhất Pi, nhi̒ Wang, tam Tha̒ng, tử Dôô̭ng” i ta̒ khắc khu tloong tâm tlỉ mo̭l zân Hwa̒ Bi̒nh, pô̭ têểnh 4 bu̒ng Mươ̒ng kố nối thiểng kuố tính Hwa̒ Bi̒nh. Pớ tư̒ tơ̒i năi, 4 bu̒ng Mươ̒ng Pi - Wang - Tha̒ng - Dôô̭ng ản koi la̒ kải nôl văn hwả kuố mo̭l Mươ̒ng. Mơ̭i bu̒ng zoong môô̭ch mă̒w xắc tluổ, dởng ta̒n kâw tliḙ̂n, foong tṷc kôô̒ng kon mo̭l, la̒ dêênh pức tlănh văn hwả foong fủ, dâ̭m da̒ bán xắc zân tôô̭c.

Dôô̒ng chỉ Bu̒i Minh Hôô̒ng, Tlướng foo̒ng Văn hwả, Khwa hoo̭c pơ̭i Thôông tin hwiḙ̂n Tân La̭c cho hăi: Mươ̒ng Pi ản mo̭l pô̭ pơ̭i thên la̒ xử Mươ̒ng kố tích thuô̭c hwiḙ̂n Tân La̭c, la̒ bu̒ng tất kuố ta̒n tliê̒n thwiết pơ̭i ta̒n kon mo̭l zoong tloong mêê̒nh tư̭ ha̒w wê̒l kô̭i nguô̒n. Mo̭l kha̒ tloong ta̒n la̒ng i pô̭ wê̒l ta̒n kâw tliḙ̂n nguô̒n kô̭i tloong "Té tất – Té dác” – tố tiên kuố mo̭l Mươ̒ng ka̭ no̒ i nhắc thôn kon la̒: "Mươ̒ng Pi la̒ hô̒n kốt kuố mo̭l Mươ̒ng, la̒ nơi mo ko̒n wang woo̭ng tloong tơ̒ng nếp nha̒ khaa̒nh”. Lḙ̂ hô̭i Khai ha̭ tâ̒w năm ản tố tlức tlang tloo̭ng, kă̒w cho môô̭ch năm mươ thwâ̭n xỏ hwa̒, ản muô̒ ản lo̭…

Mươ̒ngWang - La̭c Xơn tả la̭i nối thiểng pơ̭i "zư̭ hô̒n” ngê̒ tliê̒n thôổng kôô̒ng ta̒n pa̒n thăi khẻw lẻw kuố ta̒n mḙ̂, ta̒n kải. Kải Bu̒i Thi̭ Mơ, xa̭ Nhân Ngiḙ̂ chiê xé: Pớ nhó, ta̒n dét ỏ pả i ta̒ thew mḙ̂ hoo̭c chuông pái thố kấm. Mơ̭i mo̒ tẩm pái chăng tlí tí băl mă̭c, zu̒ng, mo̒ ko̒n la̒ kâw tliḙ̂n kuố kwêl la̒ng, kuố ta̒n mo̭l ti tlước tí la̭i cho thôn kon. Wa̒i wiḙ̂c chuông pái, mo̭l Mươ̒ng ớ ni ko̒n zư̭ ngê̒ taanh laa̭ch, la̒ nả pẳnh… ta̒n ngê̒ gẳn pỏ pơ̭i kuô̭c khôổng tư̒ tơ̒i năi.

Wê̒l thăm Mươ̒ng Tha̒ng – Kaw Fong – bu̒ng tất linh thiêng chăng thế chăng pô̭ têểnh ta̒n dê̒n kố, hang dôô̭ng hwiê̒n bỉ, miểng lưw zư̭ dẩw ẩn kuố tố tiên mo̭l Mươ̒ng. Ôông Bu̒i Ngoo̭c Thwâ̭n, Chú nhiḙ̂m kâw la̭c bô̭ mo Mươ̒ng Tha̒ng, xỏm Bưng 1, xa̭ Thu Foong la̒ mo̭l chwiến ngiên kửw mo Mươ̒ng, ka̭ no̒ i tố tlức ta̒n puối chwiê̒n dă̭i mo cho lớp tlé. Ôông cho hăi, nểw bất ti mo Mươ̒ng la̒ bất ti ká môô̭ch fâ̒n tâm hô̒n kuố zân tôô̭c. Cho dêênh, mo̭l Mươ̒ng Tha̒ng ka̭ no̒ i kổ gẳng zư̭ zi̒n ta̒n kâw mo, ta̒n diḙ̂w muổ kố tloong ta̒n zi̭p lḙ̂ hô̭i.

Mươ̒ng Dôô̭ng – Kim Bôi pớ ta̒ lô nối thiểng kôô̒ng zoo̒ng pển khwảng noỏng pơ̭i ấm thư̭c dôô̭c dảw. Mo̭l kha̒ tloong ta̒n kwêl la̒ng pô̭ la̭i, mo̭l Mươ̒ng chăng tlí khôổng pă̒ng khṷ, hâ̒ng mo̒ ko̒n khôổng pă̒ng ti̒nh kám, pă̒ng chum ha̭w toỏng, pă̒ng kơm lam hơn noỏng. Ta̒n mỏn ăn dă̭c xán nhơ nhúc kủi nảng, kơm dếp hoo̭ng, ha̭w toỏng Kim Bôi ka̭ no̒ i kỏ tloong ta̒n kuô̭c liên hwan kuố kôô̭ng dôô̒ng, gẳn kết ti̒nh kwêl, ngiḙ̂ zỏm pê̒n chă̭t.

Pổn bu̒ng Mươ̒ng Pi - Wang - Tha̒ng - Dôô̭ng kôô̒ng ta̒n hwiḙ̂n, thă̒nh fổ khác tloong tính la̒ miểng lưw zư̭ hô̒n kốt kuố mo̭l Mươ̒ng, la̒ minh tlửng cho khức khôổng kuố môô̭ch nê̒n văn hwả lô tơ̒i. Ta̒n kâw tliḙ̂n, kon mo̭l pơ̭i foong tṷc tâ̭p kwản nơi ni̒ la̒ niê̒m tư̭ ha̒w, la̒ pẳw bâ̭t mo̒ thể hḙ̂ khăw kâ̒n zư̭ zi̒n pơ̭i fát hwi, tí văn hwả Mươ̒ng ma̭i ma̭i la̒ bán xắc, la̒ linh hô̒n kuố bu̒ng tất Hwa̒ Bi̒nh.

Văn hwả Mươ̒ng chăng tlí la̒ zi xán kwả pẳw kuố kă̭n tluổ tính Hwa̒ Bi̒nh, mo̒ ko̒n la̒ ta̒i xán tlung kuố nê̒n văn hwả Viḙ̂t Nam. ta̒n foong tṷc tâ̭p kwản, ngḙ̂ thwâ̭t zân zan kôô̒ng tli thức bán diḙ̂ kuố mo̭l Mươ̒ng cho dố lổi khôổng, ngẳm ngi̭ kuố ta̒n ôông, ta̒n pổ, dởng ta̒n zả tli̭ nhân văn khu. Wiḙ̂c báw tô̒n, fát hwi văn hwả Mươ̒ng kóp fâ̒n zi̒n zư̭ bán xắc zân tôô̭c, thúc tấi fát tliến zu li̭ch, kinh tể diḙ̂ fương, zoong hi̒nh ắnh văn hwả Mươ̒ng bươn xa hơn, hô̭i nhâ̭p pơ̭i zoo̒ng chắi văn hwả hiḙ̂n da̭i, xoong i zư̭ ản nét tluổ chăng thế hwa̒ lâ̭n.