(HBDT) – Dô̒l khṷ xeenh thôốch, loo̒ng hô̒ khôông Da̒ mêênh môông, nhửng dôô̒ng lo̭ chu̒ fủ da̒ ban tă̭ng xử Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh mển kheéch lươ̭ng xán vâ̭t foong fủ, la̒ ngwiên liḙ̂w dớ chể biển nhửng mỏn ăn ngon, bán xắc, ta̭w rêênh văn hwả ấm thư̭c xử Mươ̒ng hấp zâ̭n, nỉw chân zu kheéch.
Zu kheéch va̒ ngươ̒i zân tlêênh diḙ̂ ba̒n tính rất ươ chiêm ngươ̭ng vâm kô̭ lả chiê̒n thôổng kuố mo̭l Mươ̒ng ớ Hwa̒ Bi̒nh ta̭i Twâ̒n Văn hwả – Zu li̭ch Hwa̒ Bi̒nh năm 2019.
Dôô̭c dảw kắch chể biển:
Mối diḙ̂ zănh, diḙ̂ fương tlêênh meénh dất Hwa̒ Bi̒nh dê̒w kỏ nhửng xán fấm, ấm thư̭c dă̭c chưng riêng. Vu̒ng tlung zu dô̒l thấp Lương Xơn kỏ nhúc tlu nổ lả lô̒m; vu̒ng dả bôl Kim Bôi, La̭c Xơn kỏ ka thá dô̒l; loo̒ng hô̒ khôông Da̒ nối thiểng kỏ nhê̒w lo̭i kr ngon, vu̒ng nủi kaw Mai Châw foong fủ kác lo̭i thâw rư̒ng... Diếm dă̭c biḙt la̒ nhửng lo̭i thư̭c fấm bi̒nh thươ̒ng tỉ, nhơ̒ khẻw lẻw chê rbiển da̒ ta̭w rêênh nhửng mỏn ăn dâ̭m chất Hwa̒ Bi̒nh.
Ku̒ng nhơ nhê̒w kác tính vu̒ng Tâi Bắc khác, diếm dă̭c chưng kuố ấm thư̭c xử Mươ̒ng chính la̒ bươ ăn thươ̒ng kỏ kơm rếp, nhất la̒ kơm lo̭ roo̭ng nảng ôổng tlêênh bếp than hôô̒ng.
Chi̭ Bu̒i Thi̭ Thwí, xỏm Chanh, xa̭ Vi̭nh Dô̒ng, hwiḙ̂n Kim Bôi – ngươ̒i da̒ kỏ ‘thâm niên” khânh chṷc năm năi baảnh kơn nảng ổng ớ kôống Khu zu li̭ch li̭ch hỏl khwảng Kim Bôi cho mắt: Chi̒ ni̒, kắch la̒m kơm lam kỏ khác hơn tlước, dâ̒n tôi chăng la̒ kơm lam dớ ăn "cho kwa bươ” nươ̭, nả da̒ tlớ thee̒nh môô̭ch xám fấm zu li̭ch dớ bâ̭w ăn "chơi”. Ôổng nảng lam kuố mo̭l Mươ̒ngthươ̒ng kon hơn va̒ kỏ mu̒i vi̭ khác xo mân kơm lam kác zân tôô̭c khác.
I bớ ngwiên liḙ̂w la̒ kawe rếp, ba̒ kon zân tôô̭c Mông xa̭ Hang Kiê, Pa̒ Ko̒ (hwiḙ̂n Mai Châw) cho dô̒ kơm rếp chỉn, xoong cho baw kổl dâm rêênh beẻnh. Nhơ vâ̭i chớ kảw rếp, nhơ̒ kắch chẻ biển ma̒ ba̒ kon zân tôô̭c Hwa̒ Bi̒nh da̒ ta̭w rêênh nhửng kắch thướng thức rất riêng.
Môô̭ch tloong nhửng dă̭c chưng khác kuố ấm thư̭c xử Mươ̒ng la̒ kác mỏn ăn ản chể biển chú iểw bă̒ng hal hi̒nh thức la̒: nảng mân dô̒. Bớ kả khôông nảng, ka dô̒l nảng... cho dêểnh thâw dô̒ dê̒w zúp cho ngươ̒i ăn kám thẩi vươ̒ meḙnh, hơm ngon, chăng bi̭ ngẩi mơ̭, zư̭ ản ngwiên vi̭ hơm, ngon, dâ̭m da̒.
Wa̒i tha kơm lam néw, thức an ngon, nhắc dêểnh ấm thư̭c Hwa̒ Bi̒nh ó thế ó ră̒ng dêểnh ra̭w doỏng. Lo̭i ra̭w ni̒ ản chể biển biển thew kắch dă̭c biḙ̂t, chăng fái chưng kất nhơ lo̭i ra̭w thông thươ̒ng khác, ra̭w ản ú bớ men rư̒ng tloong bă̒ng kỉn, khi̒ oỏng chí kâ̒n thêm tác. Ra̭w doỏng oỏng hơm, ngon, rḙ̂ oỏng, hơm, dă̭c biḙ̂t la̒ kám zác khăi êm vô ku̒ng rḙ̂ chi̭w, ô ngăi ản thướng thức xḙ rất khỏ kwêê̒nh.
Ra̭w doỏng ản xứ zṷng tloong za di̒nh, khi̒ tiếp kheéch, oỏng tloong kác kuô̭c bui... Ka̭ ni̒, ra̭w doỏng da̒ tlớ thee̒nh dă̭c xán kuố Hwa̒ Bi̒nh, kỏ mă̭t tloong dơ̒i khôông xinh hwa̭t, tloong kác zi̭p lḙ̂, Thết kuố nhân zân kác zân tôô̭c Hwa̒ Bi̒nh.
Hấp zâ̭n za vi̭ nhửng mỏn ăn xử Mươ̒ng
Nhắc dêểnh ấm thư̭c Hwa̒ Bi̒nh, ó thế dá kwa mỏn ăn nối thiểng kuố ngươ̒i Mươ̒ng la̒ nhúc ka nổ văng chuô tla hô̭t tlói. Tư̒ng miểng nhúc ka khi̒ bă̒i tha dê̒w kỏ mu̒i dă̭c chưng, vi̭ ngon, la̭ chô̭l văng chuô, hô̭t tlói vươ̒ bẻw, vươ̒ bu̒i. Hô̭t tlói ko̒n ản zu̒ng tloong nhê̒w mỏn ăn khác...
Môô̭ch tloong nhửng nét dă̭c chưng kuố ấm thư̭c mo̭l Mươ̒ng chính la̒ vi̭ chuô. Wa̒i kác mỏn ản chể biển bớ văng chuô, mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh va̒ zu kheéch dă̭c biḙ̂t ươ la̒ mỏn nhúc tlu nổ lả lô̒m. Mỏn ni̒ ăn khi̒ noỏng kám thẩi vi̭ ngon kuố nhúc tlu, vi̭ chuô thănh kuố lả lô̒m, mu̒i hương kuố kú kơng, kú tói. Ô ngăi dêểnh hwa̒ Bi̒nh ản thướng thức mỏn nhúc tlu nổ lả lô̒m dê̒w ó thế no̒ kwêê̒nh.
Xứ zṷng kác ngwiên liḙ̂w, za vi̭ kỏ khă̭n tloong vươ̒n nha̒, tướng chư̒ng rất dẳng, khỏ ăn, nhơ lả bưới, mo̭l Mươ̒ng da̒ la̒ rêênh mỏn ăn nối thiểng, dó la̒ chá lả bưới nảng. Khi̒ ăn lả bưới kỏ vi̭ choonh, lé baw nhúc xăn wa̒ng la̒ tiêw tan xư̭ ngản kỏ vi̭ hơi dẳng tê dâ̒w lai. Bớ dơ̒i hơ, mo̭l Mươ̒ng da̒ xứ zṷng mỏn thi̭t nảng baw kác ngă̒i lḙ̂, Thết... Ka̭ ni̒ zu kheéch dêểnh Hwa̒ Bi̒nh dê̒w ươ ăn mỏn chá lả bưới.
Mo̭l Mươ̒ng xứ zṷng hô̭t tlói dớ taw vi̭ hơm dă̭c chưng cho mỏn ăn. Chiḙ̂n tlo̒ ku̒ng dâ̒n tôi, ôông Bu̒i Văn Zê̒n, ngươ̒i chư̭c tiếp chể biển vâm kô̭ chiê̒n thôổng kuố Mươ̒ng Bi, hwiḙ̂n Tân La̭c tloong liên hwan ấm thư̭c va̒ chi̒nh ziḙ̂n ngê̒ chiê̒n thôổng tính Hwa̒ Bi̒nh năm 2019 cho mắt: Hô̭t tlói ta̭w rêênh hương vi̭ dă̭c chưng kuố kác mỏn ăn mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh. Thiểw hô̭t tlói, kác mỏn ăn kuố mo̭l Mươ̒ng xḙ thiểw di môô̭ch nướ vi̭ hơm, ngon dă̭c chưng.
Kắch bă̒i biḙ̂n, chăng chỉ vâ̭m kô̭ dôô̭c dảw – cho lêênh bô̭ ăn lả chuổi. Mâ̒w tlẳng kuố nhúc kủi, wa̒ng kuố nhúc ka, keenh loỏng, thâw hơm... ản bă̒i tlêênh mang lả chuổi xeenh. Tất ká la̒ rêênh vâm kô̭ lả mâ̒w xắc, hấp zâ̭n. Nhă̒m tôn vinh nét ấm thư̭c dôô̭c dảw, tloong Twâ̒n Văn hwả – Zu li̭ch tính Hwa̒ Bi̒nh ản tíi chức baw dâ̒w khảng 12/2019, xử Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh da̒ kỏ vâm kô̭ lả ản tlaw bă̒ng chửng nhân Xác lâ̭p kí lṷc vâm kô̭ lả chiê̒n thổng mo̭l Mươ̒ng lởn nhất Viḙ̂t Nam.
Tlêênh dất Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh, mối mỏn ăn la̒ zân za̭ hăi kâ̒w ki̒ dê̒w chưở dơ̭ng tloong rỉ ká kâw chiḙ̂n wê̒l văn hwả, dơ̒i khôổng, foong tṷc, tâ̭p kwản kuố ngươ̒i zân diḙ̂ fương. Dêểnh kôô̒ng Hwa̒ Bi̒nh, zu kheéch dư̒ng bó lơ̭ kơ hô̭i thướng thức ấm thư̭c ớ ni dớ thêm hiêw, thêm iêw, lưw liển meénh dất Hwa̒ Bi̒nh xinh dḙp va̒ mển kheéch ni̒!
Zương Liḙ̂w
Năm hoo̭c 2023 - 2024, Tlươ̒ng mâ̒m non Bắc Xơn, xa̭ Hu̒ng Xơn, hwiḙ̂n Kim Bôi kỏ 247 dét, chiê thă̒nh 11 nhỏm, lớp. Nha̒ tlươ̒ng kỏ 36 kản bô̭ kwán lỉ, zảw biên, nhân biên; 96,4% dét la̒ mo̭l zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i zân tôô̭c Zaw. Pên keḙnh la̒ tốt kôông tác chăm xoóc, zaw zṷc dét kon thẻw dủng kwi di̭nh, nha̒ tlươ̒ng ko̒n ta̭w dẩw ẩn pơ̭i mô hi̒nh zi̒n zư̭, fát hwi bán xắc văn hwả Mươ̒ng.
Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Tư̒ lâ̒n tô̭l eenh tloong ta̒n xư̭ kiḙ̂n văn hwả kuố tính, kuố hwiḙ̂n pơ̭i ớ khu mo̭l mươ̒ng Vôi, thi̭ tlẩn Pa Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí) pơ̭i bai tlo̒ biên da̭w ta̒n tiết mṷc văn ngḙ̂. Khânh ni nhất, eenh tlư̭c tiếp biếw ziḙ̂n ớ Lḙ̂ khai hô̭i chuô̒ Tiên năm 2024, xa̭ Fủ Ngiḙ̂… Ngḙ̂ nhân Ưw tủ ko̒n éw thuối Ngwiḙ̂n Mă̭nh Twẩn ka̭ no̒ i tí la̭i cho ta̒n tôi ẩn tươ̭ng wê̒l môô̭ch ngḙ̂ xi̭ pui pé, tâm hwiết, ta̒i năng, kỏ tư̒ toỏng kóp tloong xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n ta̒n zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
