(HBDT) - Ản Thươ̒ng tlư̭c Tính wí pơ̭i Ban kản xư̭ Dáng WBNZ tính cho fép, Hô̭i Văn hoo̭c Ngḙ̂ thwâ̭t tính tha kwiết di̭nh thă̒nh lâ̭p dwa̒n kôông tác ti la̭i nước pa̭n La̒w. Lảng khởm 14/5/2023, dwa̒n pắt dâ̒w ti pớ TF Hwa̒ Bi̒nh thew kuốc lô̭ 6 lêênh Môô̭c Châw khăw di̭ ti kwa kướ khấw kuốc tể Loỏng Xâ̭p. Tang la̒ muô̒ he̒, mé ơ Loỏng Xâ̭p tlơ̒i tả la̭i hơi chả. Khô̭ mươ nhó kẻw têểnh kôô̒ng pơ̭i xỏ thi̒ a̒w a̒w chăng hăi tlâ̒ng. Pớ kướ khấw Lỏng Xâ̭p ti xuôi choỏng lêênh tlêênh 40km thi̒ têểnh thi̭ tử Xốp Băw. Ta̒n tôi ngí ăn kơm tlươ. Muô xim diḙ̂n thwa̭i nước pa̭n pơ̭i tối tiê̒n Viḙ̂t Nam la̭i tiê̒n Kíp kuố La̒w. Tiếp tṷc hă̒nh tli̒nh xuôi choỏng, ản nướ ta̭ng khả thi̒ pa̭n cho mo̭l tỏn. Khwáng 14h kôô̒ng ngă̒i, ta̒n tôi wê̒l hwiḙ̂n Xâ̒m Nươ, thú fú tính Huố Făn.

Kải thên Xâ̒m Nươ dổi pơ̭i chăng mắt kơ no̒ thể hḙ̂ mo̭l Viḙ̂t Nam tlớ dêênh thân thương, ươ pơ̭i nhở kwa ba̒i hát nối thiểng "Kô gải Xâ̒n Nươ” kuố Nha̭c xi̭ Tlâ̒n Tiển. Ta̒n zi̭p zaw lưw văn ngḙ̂ ớ miê̒n Tâi Bắc, chăng mẩi khi thiểw "Kô gải Xâ̒m Nươ” tí kôô̒ng tê̒w hát, tê̒w muổ Lăm Vôông wiến chwiến, thân mâ̭t, ti̒nh kám. Tlỉnh zơ̒ng di̭, ăi i moong nhănh têểnh hwiḙ̂n Xâ̒m Nươ tí ản chiêm ngươ̭ng ta̒n kô gải Xâ̒m Nươ thôốch tḙp.

Ngăl pân thổl tâ̒w tiên ớ tlêênh tất pa̭n La̒w, ta̒n tôi ản ôông Fút Făn Kew Vôông Xăi, Fỏ Tính tlướng tính Huố Făn; ôông Chăi Fết Hương Tha Von, Zảm dôốc Xớ Nôông lâm ngiḙ̂p; pa̒ Măn Fêênh Kha̭ Ti Nha̭, Zảm dôốc kôô̒ng pơ̭i ôông Bun Toong In Tha̭ Făn Nha, Fỏ Zảm dôốc Xớ Thôông tin, Văn hwả, Zu li̭ch; ôông Bun Fon Bút Fa Chăn, Fỏ Zảm dôốc Xớ Nôông lâm ngiḙ̂p; ôông E Xăm Vi Lăi Chít, Zảm dôốc Tlung tâm khwiển nôông; pa̒ Kham Fon Xôm Bun, Fỏ Chú ti̭ch hwiḙ̂n Xâ̒m Nươ kôô̒ng pơ̭i môô̭ch xổ lă̭nh da̭w ta̒n kác xớ tỏn tiếp thân ti̒nh.

Tloong puối tiếp kiển ni̒, ta̒n tôi ản ôông Fỏ Tính tlướng tính Huố Făn cho hăi, tính kỏ 9 zân tôô̭c eenh ủn, tloong di̭ kỏ zân tôô̭c Mươ̒ng ớ Bán Don, hwiḙ̂n Xâ̒m Nươ. Zơ̒ng di̭, môô̭ch kôô̭ng dôô̒ng mo̭l Mươ̒ng wa̒i lă̭nh thố Viḙ̂t Nam i ta̒ ản xác di̭nh. Thew ta̒i liḙ̂w zo Xớ Thôông tin, Văn hwả pơ̭i Zu li̭ch tính Huố Făn thi̒ ni la̒ mo̭l Mươ̒ng Viḙ̂t Nam têểnh Bán Don ha̒ng tlăm năm tlước. Mé, ta̒n nả têểnh pớ tính no̒ kuố Viḙ̂t Nam thi̒ chuô ản ho̭.

Hôm khăw, ngă̒i 15/5, ta̒n tôi ản ôông E Xăm Vi Lăi Chít zoong ti têểnh Bán Don. Pớ Xâ̒m Nươ, thew ta̭ng khả 6A khwáng 30 km hưởng ti Xiêng Khwáng la̒ têểnh Bán Don. Bươ̒ ti têểnh bán, ta̒n tôi ản dố pa̒ kon tâ̭p tlung i kho̭m. Mo̭l wa̭ kả ướ za bi̭, mo̭l tô̒ kơm, mo̭l chể biển kải ăn. Ta̒n kác mḙ̂ kha̒ thuối kâ̒m thăi ta̒n tôi mo̒ hói thăm pă̒ng thiểng Mo̭l zoong têểnh tư̒ kám xúc. Ta̒n tôi tướng mêê̒nh tang ớ Hwa̒ Bi̒nh chớ chăng fái ớ tlêênh tất pa̭n La̒w. Cheenh thú thơ̒i zan ít ói, ta̒n tôi chiê tố thâm nhâ̭p "xử Mươ̒ng” moong hăi ho̭ hơn, tư̒ hơn wê̒l kôô̭ng dôô̒ng zân tôô̭c Mươ̒ng ớ nơi ni.

Zấp ni̒, Bán Don kỏ 103 hô̭ tê̒w la̒ hô̭ mo̭l Mươ̒ng pơ̭i tlêênh 850 khấw la̒ mo̭l Mươ̒ng pơ̭i mo̭l La̒w la̒ kon zu mo̭l Mươ̒ng, wa̒i tha chăng kỏ hô̭ no̒ thuô̭c zân tôô̭c khác. Mo̭l Mươ̒ng ớ Bán Don pô̭ thiểng Mươ̒ng fa tlô̭n pơ̭i thiểng La̒w, ớ nha̒ xa̒n La̒w, zu̒ng tlang fṷc La̒w, zoong ho̭ thên La̒w. Tơ̒i khôổng kuố pa̒ kon ko̒n khỏ khăn. Măng fấn khới xen fơ̭i tư̭ ha̒w bi̒ mo̭l Mươ̒ng nơi ni̒ kỏ ôông Fu Xôn Thăm ma̭ Vi Xăi, ngwiên Fỏ Tính tlướng tính Huố făn, ngí hưw, ôông wê̒l khôổng ớ Bán Don; ôông Bun Fon Bút Fa Chăn zấp ni̒ la̒ Fỏ Zảm dôốc Xớ Nôông lâm ngiḙ̂p tính Huố Făn i la̒ mo̭l zân tôô̭c Mươ̒ng ớ Bán Don.

Khwáng 16h kôô̒ng ngă̒i, ta̒n tôi tlớ la̭i tlươ̒ng hoo̭c, nơi ziḙ̂n tha kuô̭c zaw lưw pơ̭i pa̒ kon Bán Don, zất la̒ bất ngơ̒ pơ̭i xúc dôô̭ng têểnh xấw hố ka̭ kản bô̭ pơ̭i nhân zân Bán Don xếp hal ha̒ng za̒i pên khả ti paw fố thăi tỏn kheéch. Lḙ̂ da̒i kôô̒ng pa khuông za̭p ản thẩng lêênh buông la̒ dêênh khôông khỉ tâ̒m ẩm. Kho̭m pa̒ kon kỏ mă̭t pơ̭i ngô̒i kỉn hết za̭p, Khăw lơ̒i zởi thiḙ̂w kuố hal pên thi̒ hal kṷ ôông kế ta̒n kải mêê̒nh hăi dẳi wê̒l Bán Don pă̒ng thiểng Mươ̒ng fa lâ̭n thiểng La̒w. Ta̒n kác ôông, pa̒: Bu̒i Nóm, Bu̒i Thănh Bi̒nh, Kwắch Tư̭ Hái, Ngwiḙ̂n Thă̒nh Biên, Ngwiḙ̂n Tiển Lơ̭i, Dinh Thi̭ Tháw, Ngwiḙ̂n Thi̭ Lan, Bu̒i Hwa̒ng Bô̭t… (la̒ mo̭l Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh) tê̒w kỏ chung nhâ̭n xét: Hai bi̭ kaw thuối zu̒ng thiểng Mươ̒ng kố pơ̭i kỏ zoong zoo̭ng mo̭l Mươ̒ng Tân La̭c, La̭c Xơn… Thew nô̭i zung kâw tliḙ̂n thi̒ tố tiên nả pớ tính Hwa̒ Bi̒nh, Thănh Hwả kuố Viḙ̂t Nam ti la̭i pớ ba̒i tlăm năm tlước. Tâ̒w tiên kỏ 3 za di̒nh, khăw di̭ kỏ 10 za di̒nh (tư̒ dơ̭t).. têểnh ni khai fả tất hwang lâ̭p la̒ng…

Khăw fân hal pên thi̒m hiếw lâ̭n ha̒ la̒ ngi lḙ̂ puô̭c chí paw thăi. Môô̭ch lớp hoo̭c pa zan ản tlái chiểw (pa̒n gể ta̒ ản zoong tha wa̒i) Ớ zan tâ̒w tiên tă̭ch môô̭ch bâm kỏ tlôốc thú, loo̒ng, gan, chân zo̒ kủi ta̒ luô̭c khă̭n kôô̒ng pơ̭i kơm dếp tô̒… ôông thâ̒i kủng kôô̒ng pơ̭i kheéch ngô̒i kweenh bâm kủng, ko̒n zân la̒ng ngô̒i thă̒nh ha̒ng ớ hal zan ko̒n la̭i. kải hăi ớ ni la̒ ka̭ ản dố thâ̒i kủng tlỉnh la̒ ôông Mo kuố mo̭l Mươ̒ng. ba̒i kủng chăng khác chi ảng mo, tâ̭p tlung paw kă̒w măl cho kheéch, tăng thêm ti̒nh thân pơ̭i moong haw ản lui têểnh pơ̭i ha̒. Khăw ba̒i mo thi̒ chú pơ̭i kheéch kôô̒ng thṷ lôô̭c (dểm ớ ngăl liê̒n pa̒n ăn), Khăw hô̒i têểnh fâ̒n puô̭c chí paw thăi. Ôông mo môô̭ch thăi kâ̒m pa̒n thăi kuố kheéch, môô̭ch thăi kâ̒m zâi chí wa̒ng ta̒ tết khă̭n mo̒ kẻw ti kẻw la̭i tlêênh tlải thăi, bươ̒ mo bươ̒ pô̭ "kải thôốch ti paw, kải xẩw ti tha…” khăw di̭ puô̭c zâi chí paw tlải thăi kheéch, khăw ôông mo thi̒ tư̒ mo̭l khác i hảw kôô̒ng puô̭c chí. Môô̭ch bi̭ kheéch kỏ thế ản tư̒ mo̭l puô̭c chí, môô̭ch pên thăi, hal pên thăi… thăi lḙ̂ puô̭c chí thăi la̒ pươ̭ ăn khuô̭ng pơ̭i tlương tli̒nh zaw lưw văn ngḙ̂ xôi nối, nôô̒ng na̒n.

Kuô̭c tô̭l ha̒ twi pẳn, mé tí la̭i chăng mắt kơ no̒ kám xúc. La̒ mo̭l thư̭c hiḙ̂n chwiển ti Huố Făn tâ̒w tiên ni̒, ta̒n tôi chí mắt pô̭ la̒ zất kám dôô̭ng pơ̭i dôô̒ng kám pơ̭i pa̒ kon. Thâ̒i kỏ mo̭l Mươ̒ng têểnh thi̒m, tư̒ mo̭l kha̒ chăng kâ̒m ản dác mă̭t. Ká Bán Don nhơ bớ hô̭i tỏn mo̭l Mươ̒ng pớ Viḙ̂t Nam la̭i. Têểnh ni, tô̭l la̭i ăi i thân ti̒nh. Pa̒ kon ăi i tê̒w tha thiết ản la̒ ho̭ nguô̒n kôốc pơ̭i kết nổl pơ̭i kô̭i nguô̒n mo̭l Mươ̒ng tí tiếp tṷc zwi tli̒, fṷc hô̒i bán xắc văn hwả Mươ̒ng. Pă̒ng thư̭c tể chwiển ti, Hô̭i Văn hoo̭c ngḙ̂ thwâ̭t tính Hwa̒ Bi̒nh ngẳm ản mẩi wiḙ̂c kâ̒n fái la̒ liê̒n: Tiếp tṷc ngiên kửw khu wê̒l kôô̭ng dôô̒ng mo̭l Mươ̒ng ớ Bán Don; tă̭ng Bán Don môô̭ch bô̭ Chiêng (12 chiếc) kôô̒ng 12 bô̭ tlang fṷc fṷ nư̭ Mươ̒ng; bớ lớp hoo̭c pẳn ngă̒i dă̭i môô̭ch xổ ba̒i chiêng (xéc buô̒) pơ̭i hưởng zâ̭n xứ zṷng tlang fṷc zân tôô̭c Mươ̒ng; khwiển kảw pa̒ kon tăng kươ̒ng zaw tiếp pă̒ng thiểng Mươ̒ng pơ̭i la̒ thew foong tṷc tâ̭p kwản kuố mo̭l Mươ̒ng…